Frederik de Wijze – Beschermer van de Reformatie

Frederik III, keurvorst van Saksen, speelde een belangrijke rol in het leven van Maarten Luther. Na de publicatie van de 95 stellingen, was het de bescherming van Frederik die hem uit handen van de paus hield. Wat dreef de keurvorst om zijn nek uit te steken voor een man als Luther? En: was hij zelf overtuigd van Luthers ideeën?

Frederik werd geboren in het jaar 1463. Zijn moeder was Elisabeth van Beieren en zijn vader keurvorst Ernst van Saksen. Zoals gebruikelijk voor een jongen uit een welgestelde familie, kreeg hij een uitgebreide opleiding om hem voor te bereiden op zijn regeerperiode. Deze startte in 1486 en eindigde met zijn dood in 1525.

Machtig persoon

Frederik III ontpopte zich tot een machtig persoon binnen het Heilige Roomse Rijk. Als keurvorst van Saksen kreeg Frederik een stem bij het verkiezen van de nieuwe keizer. Bovendien stond hij te boek als een rechtvaardig en geliefd vorst.Toen keizer Maximiliaan I stierf zagen vele keurvorsten Frederik als de ideale opvolger, met inbegrip van paus Leo X. Hij wees deze kans echter af. Frederik zorgde ervoor dat de Habsburgse koning van Spanje - Karel V - de positie verkreeg.

Reformatie

Hoewel zij elkaar waarschijnlijk nooit hebben ontmoet  - het contact verliep voornamelijk via Frederiks penningmeester Pfaffinger - heeft hij veel invloed gehad op de levensloop van Luther. Hij stichtte in 1502 een nieuwe universiteit in Wittenberg, waar men nieuwe filosofieën als het humanisme vrijelijk mochten bestuderen. Hier werd Maarten Luther uiteindelijk aangesteld als ‘doctor der Heilige Schrift’. Geen wonder dus dat Luther in deze stad zijn 95 stellingen opstelde.

Frederik en religie

Frederik III was zelf een vroom rooms-katholiek christen. In 1493 ondernam hij samen met andere Duitse edelen een pelgrimage naar Jeruzalem. Daar aangekomen werd hij geslagen tot ridder in de Orde van het Heilige Graf.Bovendien zou hij de biecht uiterst serieus hebben genomen. Hij had hiervoor zijn eigen Franciscaanse broeder in dienst.

Relieken

Frederik stond bekend als een verzamelaar van relieken, iets waar Luther kritische uitlatingen over zou hebben gedaan. De verzameling bestond uit meer dan 19.000 stukken. ‘Topitems’ waren een vermeende twijg van de brandende struik van Mozes en moedermelk van de Heilige Maagd Maria. De slotkerk in Wittenberg was een prachtige plek om deze relieken tentoon te stellen. Op gezette tijden was de kerk open voor publiek, waar men dan (tegen betaling) een rondje langs de relieken kon lopen. Er werd geloofd dat als je een dergelijke ronde maakte, je na je dood 40 dagen minder in het vagevuur hoefde verblijven. Frederik ontving hierdoor veel geld van pelgrims die zijn verzameling ‘heilige’ relieken kwamen bekijken.

Rijksdag van Worms

Nadat Luther zijn stellingen had opgesteld en verspreid, werd het al snel duidelijk dat hij gevaar liep. Rome excommuniceerde Luther in een pauselijke bul van 1521, de Decet Romanum pontificem. Luther moest bovendien voor zijn leven vrezen toen hij werd opgeroepen om zijn stellingen te verdedigen tijdens de Rijksdag van Worms. Een andere – eerdere - hervormer binnen de katholieke kerk, Jan Hus, was namelijk na eenzelfde oproep opgepakt en ter dood veroordeeld. Frederik hielp  Luther door een vrijgeleide op te stellen die Luther een veilige doorgang zou moeten bieden  naar en van Worms.

Ontvoering van Luther

Nadat Luther had gesproken op de Rijksdag te Worms, werd hij buiten de stad alsnog aangevallen en ontvoerd. Deze ontvoering bleek in scène gezet door de keurvorst, die de veiligheid van Luther wilde garanderen. Hij bracht hem naar zijn kasteel, de Wartburg in Saksen. De Rijksdag van Worms was overigens niet positief verlopen voor de reformator: het edict van Worms dat Karel V uitvaardigde verklaarde Luther vogelvrij, een man zonder rechten. Frederik bracht wederom redding door een vrijstelling voor Saksen te verkrijgen: de vogelvrije Luther kon binnen Saksen niet worden opgepakt.

Waarom steunde Frederik de Reformatie?

De grote vraag die rest is uiteraard waarom Frederik de Wijze zoveel moeite deed om de protestantse hervormer te beschermen. Sommige zeggen dat Frederik uiteindelijk wel een aanhanger van het protestantisme was, want hij zou op zijn sterfbed tijdens de communie zowel het brood en de wijn tot zich hebben genomen, wat juist een heel protestants gebruik was. Een andere theorie is dat hij de Reformatie zag als een mogelijkheid om meer macht voor zichzelf en Saksen te verkrijgen. Afgaande op zijn reputatie als een geliefd en rechtvaardig vorst is het ook mogelijk dat hij Luther verdedigde omdat hij was aangesteld als een professor  op de universiteit van Frederik in Wittenburg. Dit stelde Luther per definitie onder de bescherming van de keurvorst van Saksen.

Was er een vrouw in het spel?

Ook wordt er wel eens gesuggereerd dat Frederik uit naam van de liefde de Reformatie steunde. Frederik zou namelijk – zo beweren boze tongen - met de Habsburgse Margaretha hebben willen trouwen, maar dit werd hen door de paus verboden. Ze zouden samen een te machtig koppel vormen. Door de Reformatie steunen, keerde Frederik zich af van de paus en zijn verbod. Het blijft slechts een gerucht, die onder andere levend wordt gehouden door plaatselijke gidsen in Wittenberg.