Frederik graaf van Bylandt: de Kamervoorzitter die geen orde kon houden en opstapte

Tweede Kamervoorzitter Anouchka van Miltenburg stapt op. Dit werd afgelopen weekend bekend gemaakt. Het tussentijds opstappen van een Kamervoorzitter is tamelijk uniek: het is voor het eerst in honderd jaar dat dit gebeurt. De laatste keer was in 1912, toen Frederick graaf van Bylandt na een aantal ‘rumoerige botsingen’ tussen de fracties en de oppositie opstapte.

Een antirevolutionair uit Den Haag

Willem Karel Frederik Pieter graaf van Bylandt werd in 1841 in Den Haag geboren. Hij kwam uit een Duitse adellijke en militaire familie. De vader van Van Bylandt was lijfarts van prins Frederick der Nederlanden, zijn broer secretaris van de prins. In 1882 werd Van Bylandt lid van de Tweede Kamer voor de antirevolutionairen. Tot 1916 bleef hij Tweede Kamerlid; een zittingsperiode die niet zonder slag of stoot voorbij ging.

Geen eerste keus

In 1909 werd Van Bylandt als voorzitter van de Tweede Kamer naar voren geschoven. Van Bylandt was toen lid van de CHU, de Christelijke Historische Unie. Van Bylandt was echter niet de eerste keus van de CHU: eigenlijk wilde de partij dat de hervormde predikant Johannes de Visser Kamervoorzitter werd. Men was echter bang dat wanneer er een predikant voorzitter zou worden, het ook mogelijk zou worden een priester als Kamervoorzitter naar voren te schuiven. Dit ging de hervormde CHU - die in 1908 ontstaan was door het samengaan van de Christelijke Historische Unie en de anti-roomse Friese Bond - te ver. Zo werd Frederik graaf Van Bylandt op 23 september 1909 voorzitter van de Tweede Kamer.

Gooien met inktkokers

Van Bylandt had het niet makkelijk tijdens zijn periode als Kamervoorzitter: hij kon geen orde houden en hij kon niet uit de voeten met de socialisten van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). De onrust kwam echter tot een kookpunt in 1911. Tijdens een vergadering dat jaar over sociale verzekeringswetten wilde Van Bylandt, net als de meerderheid van de Kamer, de behandeling van het onderwerp na de eerste termijn sluiten. De linkse Kamerleden wilden echter nog een tweede termijn. De onenigheid liep uit op een rel: sociaaldemocraat Jan Schaper werd zelfs zó boos dat hij met inktkokers dreigde te gaan gooien.

Wilhelmina weigert

Ook buiten de Kamer was men ontevreden over het optreden van Van Bylandt. In 1911 werd door sommige media zelfs betoogd dat Van Bylandt beter kon opstappen. Zelfs koningin Wilhelmina wist haar onvrede over de Kamervoorzitter niet verbergen. Hoewel Wilhelmina ieder jaar kon weigeren dat Van Bylandt herkozen werd als voorzitter, deed zij dit niet. Het was ondenkbaar dat de koningin op zo’n radicale wijze in zou gaan tegen de beslissing van het parlement. Toch kwam de vorstin in 1911 in opstand. Nadat Van Bylandt dat jaar opnieuw als Kamervoorzitter benoemd werd, besloot Wilhelmina niet op Prinsjesdag op te komen dagen om de Troonrede voor te lezen. Minister-president Theo Heemskerk nam toen eenmalig het stokje van de koningin over. Wilhelmina gaf voor haar wegblijven echter een andere verklaring dan haar onvrede over Van Bylandt: ze zei dat ze op Prinsjesdag een oefening van het leger wilde bijwonen.

Het aftreden van Van Bylandt

De problemen rondom Van Bylandt bleven echter. Tijdens een vergadering na de Prinsjesdag uit 1911 ontstond er opnieuw grote onrust in de Kamer waarbij de sociaaldemocraten onder leiding van Jan Schaper de werkzaamheden in de Kamer dwars zaten door - onder andere - over alle onderwerpen redevoeringen te houden. Van Bylandt kon er niet meer tegen: hij meldde zich ziek en werd in 1912 vervangen door de katholieke Jhr. O. van Nispen tot Sevenaer. Hoewel Van Bylandt zijn slechte gezondheid als reden voor zijn aftreden gaf, wisten de media wel beter: ‘De heer Van Bylandt heeft evenveel verstand van een parlement te presideeren als een kat van de Verelendungs-theorie’, zo meldde een krant volgens de website Parlement&Politiek. Van Bylandt bleef tot 1916 in de Kamer.