Genderzaak voor de rechter: het lot van chevalier d Éon

De rechtbank in Limburg ging op 28 mei 2018 akkoord met het verzoek van iemand die zijn geslacht niet vermeld wilde zien in de geboorteakte. De rechter zette met de uitspraak de eerste stap op weg naar een genderneutraal paspoort in Nederland. Niet voor het eerst verschenen gendervraagstukken onder de ogen van de rechter. Al waren er weinig zo spraakmakend als de zaak van chevalier d’Éon in 1770.

D’Éon schitterde aan het front

De Franse spion onderscheidde zich in de Zevenjarige oorlog (1756-1763). Eerst drong hij, verkleed als vrouw, door tot het Russische hof. Na deze missie vocht hij als kapitein aan het front. D’Éon behoorde in 1763 vervolgens tot de Franse delegatie die naar Londen afreisde om de vredesbesprekingen met Engeland af te ronden. D’Éon bleef in Londen werken op de Franse ambassade waar hij diplomatieke besprekingen afwisselde met spionageactiviteiten. Voor zijn vertoonde moed aan het front werd hij in 1764 geridderd tot chevalier van de orde van Saint-Louis.

Ruzie met de ambassadeur

Met zijn baas, de Franse ambassadeur, stond d’ Éon evenwel op slechte voet. Woordenwisselingen tussen de twee liepen zo uit de hand, dat d’Éon de ambassade verliet. In zijn aktetas nam hij geheime documenten mee, waarop de namen stonden van Engelse politici die steekpenningen aannamen van de Franse regering. Ook onthulden de papieren plannen voor een Franse invasie van Engeland (des te pikanter, aangezien de vrede net was getekend).

Flirten met staatsgeheimen

De Franse ambassadeur eiste de documenten terug, maar d’Éon had andere plannen: hij wilde het dossier verkopen aan de hoogste bieder. Een eerste bod van 40.000 livre–van Engelse politici- had hij reeds naast zich neergelegd. D’Éon verwachtte een hoger bod van de Franse regering. Voor het blok gezet, wilde de Franse koning d’Éon te pakken krijgen. Een officieel  verzoek om zijn uitlevering werd door de Engelsen evenwel geweigerd, terwijl d’Éon de keer op keer uit handen wist te blijven van Franse geheime agenten. Was het openlijk geflirt met staatsgeheimen al een schandaal van ongekende grootte, de zaak viel in het niet bij de omvang van de volgende klucht.

Was d’Éon een vrouw?

In 1764 hadden zich rondom d’Éon geruchten de kop opgedaan dat hij in werkelijkheid een vrouw zou zijn. Door zijn androgene uiterlijk rezen vraagtekens rond zijn geslacht. De vermoedens werden sterker doordat d’Éon nooit getrouwd was geweest en, opmerkelijk voor een ridder, zich nimmer in de aanwezigheid bevond van gewillige dames. De twijfels over d’Éons geaardheid werden zo sterk dat een Londens wedkantoor er zelfs een weddenschap voor opende.  Ook d’Éon werd gevraagd in te leggen. Hij weigerde, gegriefd dat zijn mannelijkheid überhaupt in twijfel werd getrokken. Volgens hem kwamen de aantijgingen uit de koker van de Franse ambassadeur die de ridder in een kwaad daglicht wilde stellen. Zelfs voor 25.000 livre wilde d’Éon zijn mannelijkheid niet openbaar maken.

De rechter velde het oordeel

D’Éons ontkenning voedde de twijfel. Sterker, de vraag rondom zijn sekse groeide uit tot een nationale kwestie in Groot-Brittannië. Op de weddenschap over d’Éons werkelijke geslacht stond in 1770 inmiddels een beloning van 120.000 livre. Met dit bedrag voor ogen wilde een gokker in 1777 duidelijkheid. Hij legde de kwestie neer voor de rechter die d’Éon zou moeten dwingen te onthullen wat hij verborgen hield. De ridder, voor het laatst gesignaleerd in vrouwenkleren, was toen al enige tijd spoorloos. Twee getuigen uit zijn kennissenkring, een journalist en een arts, verklaarden voor de rechtbank dat d’Éon inderdaad een vrouw was. Hun getuigenissen werden weersproken door d’Éons advocaat. De raadsman voerde op dat zijn cliënt wel een man moest zijn omdat hij krijgshaftig had gevochten aan het front en bovendien was toegelaten tot de exclusief mannelijke orde der vrijmetselaars.  Zijn verdediging haalde het niet bij de rechter. Voor de wet was d’Éon nu officieel een vrouw.  

D’Éon kwijnde weg in armoede

De zaak had d’Éon in diepe armoede gestort. Hij vertrok naar Frankrijk en ging verder door het leven in vrouwenkleren. In 1785 ontving hij gratie van de Franse koning en keerde weer terug naar Engeland. Hij leefde, nog altijd verkleed als vrouw, enige tijd samen met een weduwe. In armoedige omstandigheden stierf de ridder op 21 mei 1810. De artsen die na zijn dood het lichaam van d’Éon onderzochten, stelden vast dat hij ontegenzeggelijk een man was geweest. Waarom hij 33 jaar verkleed ging als vrouw, zijn geld kwijtraakte en zich internationale smaad op de hals haalde, bleef een raadsel.

Bestelinformatie

Titel: De Bredasche heldinne
Auteur: F.L. Kersteman
Editeurs: R. Dekker, G.J. Johannes, L.C. van de Pol
ISBN: 9065501053
Uitgever: Verloren
Prijs: €19,–

Bestel De Bredasche heldinne

Bronnen:

• Jasper Ridley, The Freemasons: A History of the World's Most Powerful Secret Society
• HistoricEngeland.org gender crossing studies
• NOS.nl Rechtbank erkent gender

Afbeeldingen:

• By Victor Marie Picot [Public domain] via Wikimedia Commons
•  [Public domain] via Wikimedia Commons