Geschiedenis van de Buitenhuizen aan de Vecht

Wie het kan betalen, gaat in de zomer op vakantie. In de Gouden Eeuw waren het voornamelijk de rijke Amsterdammers die in de warme zomermaanden resideerden aan de rivier de Vecht. Ze lieten grote huizen bouwen en woonden hier maandenlang met de volledige huisraad. De verhuizingen waren enorme ondernemingen.

De Gouden Eeuw bood volop kansen om rijk te worden. De kansen moesten alleen gegrepen worden. Nieuwe rijken zochten naar gunstige investeringsmogelijkheden. Deze mogelijkheden werden gevonden aan de Vecht, een klein riviertje in Noord-Holland en Utrecht. In de tijd van de vroege Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden stegen de grondprijzen snel. Grond was altijd een goede investering, ook de grond in de nabijheid van Amsterdam.

Amsterdammers met een oog voor koopjes

De Vechtstreek was een bedrijvig gebied. De kades boden plaats aan kleinschalige bedrijfjes en industrieën. Deze bedrijfjes waren voornamelijk gericht op de productie van bouwmaterialen als baksteen en dakpan. De groei van Amsterdam deed deze bedrijfjes floreren. Rijke Amsterdammers investeerden in deze bedrijfjes en kochten ze op.

De buitenhuizen verbouwen

Het was een kwestie van tijd voordat de eerste rijke Amsterdammers hun investeringen bezochten. De omgeving sprak ze aan; de oude boerderijen werden verbouwd om onderdak te bieden aan de rijke bewoners. Niet veel later huurden de rijke families projectontwikkelaars en architecten om een nieuw zomerverblijf vorm te geven. Soms werden bestaande kastelen aangepast en uitgebreid om te voldoen aan de wensen van de nieuwe bewoners.

Plattelandslucht is gezond

De stedelingen verlieten de stad niet zonder reden. De zomermaanden in de stad waren warm en vies. Droogte kon het grachtenpeil doen dalen en afval blootleggen. In een tijd waarin werd gedacht dat ziekten werden verspreid door vervuilde lucht, maakte de warmte de zomer gevaarlijk. Er werd gevreesd voor rottende lucht, waaruit ziekten zouden ontstaan. Overal in Europa ontvluchtten de rijken de zomerhitte. Vergelijkbare buitenhuizen bestonden buiten Rome, Venetië en Londen. Het platteland bood de oplossing. De lucht was hier schoon en puur. Er was geen vervuiling en er was alle ruimte. Helaas vond men hier niet de gemakken en luxe van de stad. Dit was geen probleem: Amsterdammers lieten grote huizen bouwen en namen de luxe met zich mee.

Een verhuizing van families

Het halfjaarlijkse verhuizen was een hele opgave. Voor het vervoer van Amsterdam naar de Vechtstreek werd de hele huisraad meegenomen. Ook grote groepen bedienden gingen mee. De meest gangbare methode van vervoer was de trekschuit. De aanleg van het jaagpad tussen Utrecht en Amsterdam (1628) maakte de trekschuit een goedkope en snelle manier van vervoer.

Waarom aan de Vecht?

De Vecht was een ideale locatie voor een buitenhuis. Met een reistijd van één dag was het relatief dichtbij Amsterdam. Het leek een heel andere wereld. De lucht en het water waren schoon. Het voedsel kwam uit de omgeving en was vers. De oevers van de Vecht waren daarnaast breed en de kadegrond was stevig; de ideale locatie voor grote en zware buitenhuizen.

Een investering in status

Een eenvoudig buitenhuisje was niet genoeg. Meer en meer werd het Vechtse Buitenhuis iets om mee te pronken. Huizen werden heuse paleizen en omliggende gronden werden omgevormd tot ware landgoederen. Oranjerieën (kassen voor planten), lusthoven, theekoepels en koetshuizen werden aangelegd en reflecteerden het vermogen van de eigenaar. Het behalen van winst speelde toen al lang geen rol meer.

Naar het Franse voorbeeld

Dan moest de grond ook nog gebruikt worden; in de loop van de zeventiende eeuw werd het buitenhuis dé plek om gasten te ontvangen. Eigenaars nodigden muzikanten en dichters uit om de gasten te vermaken. Er werd gejaagd en gevaren over de rivier. Een gigantische tuin moest dit mogelijk maken. Bij voorkeur moest een aangekocht landgoed voorzien zijn van een afgewerkte tuin. In navolging van de pracht van Versailles in Frankrijk werden de tuinen groter, rechtlijniger en meer gestructureerd.

Handel in buitenhuizen

De buitenhuizen wisselden geregeld van eigenaar. In maar weinig gevallen was er sprake van één familie dat een landgoed vele generaties in bezit had. Rijke mensen kochten huizen die hun status weerspiegelden. Ook werden landgoederen gekocht om verhuurd te worden, soms wel tientallen jaren lang aan een enkele familie.

Van pronkers naar prutsers

In de achttiende eeuw bleven deze buitenpaleizen bestaan De rijkdom van de koopmansfamilies was niet meer gebaseerd op het harde werken, maar op overerving. Ondanks het verval van de Republiek konden de rijke families de zomers voorlopig nog doorbrengen aan de Vecht. De huizen werden een symbool voor de decadentie van de rijke Nederlanders.

De rust keert terug

In de achttiende eeuw zakte de economie van de Republiek verder weg. Steeds minder families konden het hoofd boven water houden en verlieten hun buitenhuizen. De laatste Engelse zeeoorlog deed de Nederlandse zomerhuiscultuur definitief de das om. Landgoederen werden verkocht. Gebouwen werden afgebroken en (ironisch genoeg) verkocht als bouwmateriaal. Overblijvende huizen kregen een nieuwe bestemming, deze werden een paardenstal of een boden onderdak aan opkomende industrieën.