Geschiedenis van de Hofvijver

Nergens kan men een historische rondgang door het centrum van Den Haag beter beginnen dan bij de Hofvijver. De bekendste vijver van het land is niet alleen één van de mooiste plekken in de stad, het is tevens de plek waar de geschiedenis van de stad is begonnen. Hier, op de plaats waar de Haagse Beek en de Bosbeek uitmondden in een kleine waterpoel, stichtten de graven van Holland hun hof en verrezen de eerste huizen van het dorp ‘Die Haghe’.

Hoewel de Hofvijver sindsdien beeldbepalend is gebleven voor Den Haag, heeft hij in de loop der eeuwen wel een aantal veranderingen ondergaan. Zo werd het oorspronkelijke duinmeertje mogelijk tijdens de aanleg van de grachten rondom het Binnenhof in de dertiende en veertiende eeuw verder uitgegraven tot een volwaardige vijver. Ook kreeg hij waarschijnlijk in deze periode zijn kenmerkende rechthoekige vorm. Verder is over de middeleeuwse Hofvijver erg weinig bekend. De oudste afbeeldingen van de vijver dateren uit het midden van de zestiende eeuw.

Artikel afkomstig uit het boek

Wat opvalt aan vele schilderijen en prenten die tijdens de Republiek van de Hofvijver zijn gemaakt, is dat de vijver in die tijd groter was dan tegenwoordig. Met de aanleg van de verkeersweg langs de Gevangenpoort in 1923 is echter een deel van het water drooggelegd. Een zuil van de hand van architect Hendrik Berlage aan de westzijde van de vijver gedenkt deze ‘doorbraak’. Ook het bekende eilandje in de Hofvijver is op de vroegste afbeeldingen nog niet te vinden.

Pas in de loop van de achttiende eeuw duikt het op schilderijen op. De plek is waarschijnlijk dus ‘slechts’ een kleine driehonderd jaar oud. Mogelijk was het een overblijfsel van één van de ‘vuurwerktheaters’ die de Hofvijver in de achttiende eeuw hebben gesierd. In deze tijd was het namelijk gebruikelijk om bij bijzondere gebeurtenissen, zoals vredesverdragen en kroningen van Europese vorsten, rijkversierde pontons in de vijver te plaatsen, die het decor vormden voor spectaculaire vuurwerkshows.

Naast deze vuurwerkshows vonden er tijdens de Republiek overigens ook veelvuldig andere vormen van vermaak op de Hofvijver plaats. Zo bood de vijver onder meer ruimte voor het ‘watersteekspel’, waarbij de deelnemers elkaar met een lans van een roeiboot in het water dienden te stoten, en het zogenaamde ganstrekken, waarbij roeiers de kop van een opgehangen gans moesten aftrekken.

Deze vormen van vroegmodern volksvermaak doen vandaag de dag misschien een beetje vreemd en zelfs wreed aan, zeker in vergelijking met de klassieke concerten en andere verantwoorde kunstuitingen die tegenwoordig met enige regelmaat op de Hofvijver plaatsvinden. Toch is er ook een vorm van vermaak die de tand des tijds goed heeft doorstaan. Al sinds de late middeleeuwen dient de Hofvijver namelijk bij strenge winters als ijsbaan, een traditie die tot op heden wordt voortgezet. Dergelijke winterdagen bieden momenteel nog de enige gelegenheid om het water op te kunnen.

De Hofvijver is vanwege strenge veiligheidseisen inmiddels al een aantal jaren verboden gebied. Bij protestacties en demonstraties proberen mensen zich nog wel eens op de Hofvijver of het eilandje te begeven, een vergrijp dat hun overigens op een arrestatie en een fikse boete komt te staan.

Ondanks het feit dat de Hofvijver ontoegankelijk is gemaakt voor het publiek, oefent de plek echter nog een buitengewone aantrekkingskracht uit. Omringd door de gevels van het Binnenhof, de lommerrijke Vijverberg en maar liefst vijf musea, is hij een oase van schoonheid, cultuur en ontspanning. In dit licht is het dan ook niet zo vreemd dat de Hofvijver nog altijd een geliefd onderwerp is voor kunstenaars. De Hofvijver blijft ook na acht eeuwen een bron van inspiratie.