Geschiedenis van station Amsterdam Centraal

Op 15 oktober 1889 opende station Amsterdam Centraal voor het eerst haar deuren.

In de jaren dertig van de 19e eeuw wisten de mensen in Nederland niet wat ze meemaakten: de eerste trein reed op 20 september 1839 van Haarlem naar Amsterdam. Een gedicht van een anonieme dichter uit Delft geeft de spanning van die dag weer: 'Wat vloog die trein! Wat floot die fluit! Wat gaf die stoom een naar geluid! (…) Ga ik voor een pretje uit, kruip nog veel liever in de schuit, of rijd met Koens of Jonker.' Met name de boeren kregen klamme handen bij het idee dat hun koeien van slag zouden raken door het sissende en rokende gevaarte en nooit meer melk zouden produceren. Daarnaast vonden de mensen de snelheid van maar liefst 48 kilometer per uur ongehoord.

Eerste treinrit

De locomotief 'De Arend' trok op 20 september 1839 in een klein half uur negen rijtuigen van de rand van Amsterdam naar Haarlem. Een afstand van circa 16 kilometer. Na een klein half uur arriveerde de trein onder muzikale begeleiding en met een groot aantal genodigden in Haarlem. Het was een initiatief van de Hollandse IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HIJSM), die in 1837 was opgericht. Omdat de rit zo succesvol bleek, kregen de machinisten, de stokers en de conducteurs een bonus van een half weekloon. Vier dagen later, op 24 september, werd de spoorlijn voor het publiek opengesteld. De eerste Nederlandse spoorlijn was een feit.

Eerste treinstation

Deze eerste trein was vertrokken vanuit station ‘d’Eenhonderd Roe, genoemd naar de tegenover gelegen herberg, zo’n vierhonderd meter ten westen van de Haarlemmerpoort, aan de rand van Amsterdam en in de gemeente Sloten. Al snel werd echter gestreefd naar een nieuw station. Nadat de HIJSM overeenstemming met de stad Amsterdam had bereikt over de bouw van een station binnen het grondgebied van de hoofdstad, werd in 1842 begonnen met de bouw van een station tegenover de in 1840 gebouwde Willemspoort, bij het Westerpark. De poort heette eigenlijk de haarlemmerpoort, maar werd in de volksmond de Willemspoort genoemd omdat Koning Willem III daar tijdens openingsfestiviteiten zijn intreden deed. Het station bleef in gebruik tot 1878. In dat jaar werd besloten om de treinrails door te trekken naar het centrum van de stad en station Willemspoort werd op 15 oktober 1878 gesloten.

Amsterdam Centraal Station

Na de sluiting van het station bij de Willemspoort werd er een tijdelijk station in gebruik genomen voor de spoorlijnen richting Haarlem en Zaandam: station Westerdok. In 1875 werden er twee architecten aangesteld om een groot centraal station in het centrum van de hoofdstad te ontwikkelen: P.J.H. Cuypers, die het Rijksmuseum had ontworpen, en A.L. van Gendt, die het Concertgebouw voor zijn rekening had genomen. Ze verdeelden het project onderling. Zo hield Cuypers zich bezig met de ontwikkeling van het stationsgebouw met de monumentale uitstraling. Van Gendt richtte zich op de constructie, waaronder ook het dak van het station viel. Het was de eerste keer dat bekende architecten zich bogen over het ontwerp van een station in Nederland. Er werden drie aangeplempte eilanden in het IJ gemaakt waarop het gebouw moest komen te staan.

Opening

De eerste oplevering van het gebouw was in 1884, maar toen mistte het station nog een overkapping. Het zou nog vijf jaar duren voordat de kap, bestaande uit 50 boogspanten en een overspanning van bijna 45 meter, gereed was. Op 15 oktober 1889 werd het station onder enorme publieke belangstelling geopend en station Westerdok gesloten. Er waren 14.000 perronkaartjes beschikbaar van 2 ½ cent per stuk. De kaartjes waren echter om 11 uur ’s ochtends al uitverkocht en op de eerste zondag na de opening werden er 40.000 kaartjes verkocht. Het aantal dagelijks aankomende en vertrekkende treinen steeg snel van 194 in 1889 tot 404 in 1904.