Geschiedenis van universiteiten in Nederland

De TU Delft staat op plaats 42 van de beste universiteiten wereldwijd. Uit de Reputation Ranking van Times Higher Education (THE) blijkt dat de universiteiten van Amsterdam, Leiden en Utrecht ook in de top-100 staan.

Ontstaan eerste universiteiten in het westen

Al in de Oudheid kon men betalen voor een hogere opleiding. Men kon in de leer gaan bij bijvoorbeeld een filosoof of een grammaticus. Deze privéklassen groeiden uit tot instituten die gevestigd waren in Zuidoost-Europa en Noord-Afrika.

Na de splitsing van het Romeinse Rijk verdween in West-Europa het seculiere hoger onderwijs. Studies waren hier meer gericht op de geestelijkheid. In het Oost-Romeinse Rijk was het volgen van studies als medicijnen en rechten nog mogelijk in grote steden als Constantinopel. Deze instituten trokken tijdens de Middeleeuwen veel studenten uit heel Europa en het Midden-Oosten aan.

De oudste universiteit van Europa werd in 1088 gesticht in Bologna. Deze universiteit wordt vaak ook wel gezien als de oudste universiteit ter wereld, omdat de lesstof, in tegenstelling tot die van eerdere universiteiten, puur academisch was. In de twaalfde eeuw werden er universiteiten gesticht in Parijs en Oxford en in de eeuw erna in Cambridge en Salamanca.

Eerste universiteiten in Nederland

Na de oprichting van de universiteit van Parijs trokken veel mensen uit de Lage Landen naar Parijs om daar te studeren. Ook trokken veel studenten uit Nederland naar de universiteit van Keulen (opgericht in 1388) en Oxford. Pas aan het eind van de Middeleeuwen werd de eerste universiteit in de Lage Landen gesticht, namelijk die van Leuven (België) in 1425, door Jan IV van Brabant. De eerste universiteiten waren min of meer ‘spontaan’ ontstaan, vanaf de late Middeleeuwen werden deze vaak opgericht door een weldoener of politicus, zoals in het geval van de universiteit van Leuven.

De oudste universiteit in het huidige Nederland is de universiteit van Leiden. Deze werd in 1575 opgericht door Willem van Oranje. Door de Opstand werd studeren aan de universiteit van Leuven bemoeilijkt voor studenten uit het noorden, dus zag de stadhouder de oprichting van deze universiteit als oplossing. In 1585 werd vervolgens de universiteit van Franeker opgericht, gevolgd door de universiteit van Groningen (1614), de universiteit van Utrecht (1636), de universiteit van Harderwijk (1648) en de Kwartierlijke Academie van Nijmegen (1656 en 1753). De eerste Nijmeegse Academie werd tweemaal opgericht maar ging beide keren ten onder. In 1811 verdwenen de universiteiten van Harderwijk en Franeker.

Ontwikkeling van universiteiten in Nederland

De bekendste universiteiten die hierna zijn gesticht zijn de Universiteit van Amsterdam (1877), de Vrije Universiteit (1880) en de Radboud Universiteit (1923). Nederland telt tegenwoordig ook een aantal gespecialiseerde universiteiten zoals de Universiteit Wageningen, de Erasmus Universiteit Rotterdam, de Universiteit van Tilburg en de Universiteit Maastricht.

De Universiteit van Amsterdam bestond al in 1632 maar was toen een illustere school (Athenaeum Illustre), wat inhield dat men hier niet kon afstuderen of graden kon halen. Ander universiteiten zoals die van Utrecht en Groningen waren ook eerst ‘gewone’ hoge scholen die later verheven werden tot universiteit. Bij die scholen gebeurde dit echter al spoedig: in de zeventiende eeuw. Pas in de negentiende eeuw werd de school in Amsterdam officieel een universiteit.

De Nederlandse universiteiten doen het relatief goed op de internationale ranglijst (Reputation Ranking van Times Higher Education). Met vier universiteiten in de top-100 is Nederland goed voor een zesde plaats. Amerika voert de lijst aan. De VS heeft namelijk maar liefst 42 universiteiten in de top-100 staan.