Geschiedenis van vissersdorp Urk

Na een staking van een week varen de vissersboten uit Urk op 25 maart 2014 weer uit. Er is met de vishandelaren een akkoord gesloten over de vangst en de prijs van de schol. Urk heeft momenteel de grootste vissersvloot en visverwerkende industrie van Nederland, maar is niet altijd een vissersdorp geweest.

Ontstaansgeschiedenis Urk

Tijdens de voorlaatste ijstijd, 150.000 jaar geleden, ontstond het gebied van keileem waarop het dorp Urk nu gevestigd is. Tot het jaar 1700 veranderde de vorm van het eiland door de golven van de Zuiderzee. Aan de zuidwestkant werd land afgeslagen, terwijl klei aanslibde aan de noordoostkant.

Eerste bewoners van Urk

Het is niet bekend wanneer Urk voor het eerst bewoond werd. Er is ooit een hertshoornen bijl uit ongeveer 10.000 jaar v. Chr. in het gebied gevonden. Het eerste overtuigende bewijs van bewoning dateert echter uit het begin van de 10e eeuw. De naam ‘Urk’ werd voor het eerst gebruikt in 966, in de schenkingsakte van keizer Otto I aan het Sint-Pantaleonsklooster te Keulen. In de 10e eeuw was Urk eigendom van het Sint-Pantaleonklooster.

Amsterdams bezit

Urk kwam in de 13e eeuw in handen van de graven van Holland en werd later het bezit van de burgemeester van Enkhuizen. Vanaf 1476 was de ambachtsheerlijkheid Urk eigendom van het Utrechtse geslacht Zoudenbalch, waarna het Vlaamse geslacht Van de Werve het eiland in 1614 overnam.

In 1660 werd het dorp samen met het eiland Stokland echter gekocht door de stad Amsterdam. Verschillende Amsterdamse regenten zoals Andries de Graeff, Nicolaas Witsen, Hendrik Daniëlsz Hooft en Jan Elias Huydecooper bestuurden Urk en verbeterde hiermee de handelspositie van Amsterdam. Urk was het centrale punt in de Zuiderzee, waarlangs alle scheepvaartroutes liepen.

Ontstaan van de visserij op Urk

Aanvankelijk stond de landbouw centraal op Urk, maar door de zee werden de akkers regelmatig weggeslagen. De veeteelt werd daarom door de jaren heen belangrijker. Een bekend product uit de streek was de Urker boter, welke via de markten van Elburg en Kampen werd verhandeld tot aan Keulen. De visserij groeide in de 16e eeuw en langzamerhand trokken de boten vanuit de Zuiderzee vaker naar de Noordzee, waar schelvis, schol en tong werd gevangen. Amsterdam was een belangrijke afzetmarkt voor de vissers uit Urk. In 1792 leefden alle mannen van het eiland van de visvangst.

Aansluiting met het vasteland

De bouw van de afsluitdijk in 1932 betekende het einde van de zoute Zuiderzee. Dat de visserij van Urk hierna niet is ingestort wordt wel het ‘Wonder van Urk’ genoemd. Er werd steeds meer gevist op de Noordzee, waardoor de visafslag kon blijven groeien. In 1939 waren ook de dagen voor Urk als eiland geteld. Voor de bouw van de Noordoostpolder werd Urk verbonden met Nederland, maar pas in 1948 werd er een weg naar het voormalig eiland aangelegd. De inwoners zeggen echter nog steeds dat zij op Urk wonen, in plaats van in Urk.

Gevolgen isolement

Het feit dat Urk eeuwenlang geïsoleerd is geweest laat zijn sporen na. Urkers trouwden vrijwel alleen onderling, waardoor deze mensen veel erfelijke eigenschappen met elkaar delen. Het risico op erfelijke aandoeningen is hierdoor groter. De zeldzame ziekte van Buchem is bijvoorbeeld typische Urks.

Cultuur op Urk

Urkers zijn trots op hun afkomst en vormen een hechte gemeenschap. Het dorp is één van de meest kerkelijke gemeenten van Nederland, men praat in het plaatselijke dialect en tevens heeft Urk een eigen volkslied. Een Urker traditie is dat mannen een gouden oorbel dragen, vaak in de vorm van een anker. Er wordt gezegd dat deze sierraden vroeger dienden als uitvaartverzekering. Wanneer een schipper strandde kon met de opbrengst van de oorbel een begrafenis worden betaald.