Gregorius I de Grote: Grondlegger van de Pauselijke staat

Gregorius wordt op jonge leeftijd aangesteld als prefect van Rome, maar kiest al snel zijn toevlucht tot het geestelijke leven. Na zijn benoeming tot Paus in 590 wordt hij echter opnieuw geconfronteerd met de harde realiteit van de wereldlijke politiek. Gregorius de Grote slaagt er in deze beproeving te doorstaan en legt daarmee in feite de grondslag voor het latere ontstaan van de Pauselijke staat.

Gregorius werd omstreeks het jaar 540 geboren te Rome. Zijn naam was vermoedelijk een verbastering van het Latijnse woord ‘Vigilantius’, wat ‘de Waakzame’ betekent. Hij behoorde tot een rijke Romeinse familie die sterke banden had met de Katholieke Kerk. Zo was Gregorius een kleinzoon van Paus Felix II (483-492) en had zijn vader Gordianus de titel ‘Regionarius van de Romeinse Kerk’, een hoogstaande functie waar verder weinig over bekend is. Aanvankelijk kreeg Gregorius eveneens een belangrijke positie als prefect van Rome, maar na de dood van zijn vader omstreeks 575 besloot hij zich volledig toe te leggen op het geestelijke leven.

Stervende monnik

Gregorius liet onder meer zijn ouderlijk huis ombouwen tot een klooster en wijdde deze aan de apostel Sint Andreas. De jonge Romein nam zijn geloofsovertuigingen zeer serieus, zo bleek ook uit zijn omgang met zijn broeders. Eén verhaal vertelt over een monnik die op zijn sterfbed aan Gregorius bekende dat hij ooit drie gouden munten had gestolen. Die gaf daarop opdracht de man in eenzaamheid te laten sterven en zijn lichaam vervolgens op een mesthoop te gooien. Volgens zijn biografen deed Gregorius dit echter niet uit woede, maar gaf hij hiermee de man een mogelijkheid om boete te doen voordat hij verantwoording af moest leggen voor God.

Rome, Longobarden, Perzen en Constantinopel

In 579 werd Gregorius door Paus Pelagius II (579-590) gekozen tot de nieuwe pauselijke ambassadeur aan het hof van de Byzantijnse keizer in Constantinopel. Rome werd op dat moment bedreigd door een invasie van de Longobarden en zijn belangrijkste taak was dan ook het verwerven van militaire steun voor het Vaticaan. Gregorius realiseerde zich echter dat er wat dat betreft niet veel te halen viel, aangezien de Oost-Romeinse keizer Maurikios meer zorgen had over de opmars van de Perzen dan over het lot van Rome. De pauselijke ambassadeur vulde zijn tijd daarom maar met het spiritueel onderwijzen van de Byzantijnse elite en het uitvechten van een theologisch dispuut met de patriarch Eutychius.

Paus Gregorius I

Na zijn terugkeer in Rome in 586 wilde Gregorius dan ook niets liever dan de wereldlijke politiek achter zich laten om zich weer volledig toe te leggen op het geestelijke leven. Na de onverwachtse dood van Paus Pelagius II aan de gevolgen van de pest liepen de zaken echter volledig anders. Er werd opnieuw een beroep gedaan op zijn diensten en op 3 september 590 liet hij zich inwijden als Paus Gregorius I. Hoewel hij vrijwillig had ingestemd met zijn benoeming, uitte hij nog jarenlang zijn onvrede over zijn zware nieuwe ambt. Zo liet hij in meerdere persoonlijke brieven doorschemeren dat hij heimelijk terugverlangde naar zijn oude rustige leventje als een monnik.

Bekeren Angelsaksen

Moralia in Job

Het is dan ook niet verbazingwekkend dat Gregorius zich tijdens zijn pontificaat het liefst richtte op religieuze aangelegenheden. Zo gaf hij een nieuwe impuls aan de missionarisactiviteiten door in 596 de benedictijner monnik Augustinus van Canterbury naar Engeland te sturen om de Angelsaksen te bekeren tot het christendom. De missie liep uit op een groot succes en resulteerde in de stichting van de Kerk van Engeland, die zich later ook uit zou breiden naar Nederland en Duitsland.

Structuur in de Katholieke Kerk

Verder hield Gregorius zich voornamelijk bezig met de verbetering van de structuur van de Katholieke Kerk. Zo veranderde hij verscheidene aspecten van de Roomse liturgische traditie en verleende hij zijn naam aan een belangrijke kalenderhervorming. Daarnaast vormden zijn brieven en geschriften de basis voor het middeleeuwse Pausdom en de opkomst van de spiritualiteit. Tot zijn belangrijkste werken horen het Bijbelcommentaar In Moralia Job en de Dialogen, een biografisch werk over het leven van Sint Benedictus.

Wereldlijke taken

Soms kon Gregorius echter niet ontkomen aan de wereldlijke zaken. Zo zag hij zich tussen 590 en 595 meerdere malen genoodzaakt om op eigen initiatief te onderhandelen met de Longobarden, die nog steeds een grote bedreiging vormden voor Rome. Daarnaast hield de Paus zich in deze periode ook bezig met het aanstellen van gouverneurs, het aansturen van generaals, het verbeteren van de verdediging van de stad en het opzetten van hulp voor alle vluchtelingen uit Noord-Italië.

Basis voor de Pauselijke staat

Met dit onafhankelijke optreden ten opzichte van de Byzantijnse keizer, die in naam nog steeds de macht had in Rome, legde Gregorius - die een hekel had aan de wereldlijke politiek - ironisch genoeg in feite de basis voor het ontstaan van de onafhankelijke Pauselijke staat. Paus Gregorius I de Grote stierf op 12 maart 604 en werd na zijn dood meteen uitgeroepen tot een heilige.