Haagse Schilderswijk: van een chique wijk naar een volksbuurt

 “De Haagse Schilderswijk kwam afgelopen weekend in het nieuws als een enclave voor orthodoxe moslims”, zo schreef De Volkskrant op 22 mei 2013. De achterstandbuurt wordt al langer beschreven als ‘islamitisch getto’. De wijk werd in 1862 aangelegd en was oorspronkelijk gebouwd als woonwijk voor de gegoede burgerij.

Op de plek waar nu de Schilderswijk ligt bevonden zich oorspronkelijk slechts weilanden, doorsneden door de zogenaamde Hoefkade, behorend tot het ambacht van Rijswijk. Dit veranderde met de opening van de spoorlijn Amsterdam-Den Haag in 1843 en de doortrekking naar Rotterdam in 1847. Met de bouw van het station van de Hollandsche Ijzeren Spoorweg Maatschappij werd de grond tussen Hoefkade en de Laak door Rijswijk overgedaan aan Den Haag. Het nieuwe station had de had de aanleg van de Stationsweg tot gevolg, die met de Huijgenstraat rond 1860 bebouwd werd.

Bouw van de Schilderswijk

Het initiatief om de stad uit te breiden met de bouw van de Schilderswijk werd in 1862 genomen door de Haagse gemeente. De bouw ving aan met de aanleg van het Oranjeplein: een groot plein met een plantsoen in het midden, met daaromheen voorname huizen. De bedoeling was dat de gegoede burgers zich hier zouden vestigen. De aanleg van de rest van de wijk werd overgelaten aan het particulier initiatief.

Industriële Revolutie

In de omliggende straten kwamen vervolgens voornamelijk kleine burgers en ambachtslieden te wonen. De buurt rond het Oranjeplein verloor vanaf 1863 langzamerhand zijn aantrekkingskracht voor de gegoede burgerij toen verschillende woningbouwverenigingen de bouw van speciale arbeiderswoningen realiseerden.

De vraag naar goedkope huizen groeide sterk rond 1870 door de industriële revolutie en de daarmee gepaard gaande urbanisatie. Den Haag groeide in inwonertal van zo’n 100.000 in 1875 naar meer dan 200.000 in 1900. Veel arbeiders trokken naar de stad om daar te werken in de nabijgelegen nieuwe fabrieken. Omdat de huurprijzen van de aan de straat gelegen huizen eigenlijk te hoog waren voor deze mensen, kwamen zij te wonen in kleine hofjeswoningen of namen zij hun intrek in een klein gedeelte van een huis. Door gebrek aan bouwvoorschriften waren de woonomstandigheden vaak minimaal.

Speculatiebouw

Rond 1900 ging de ook de bouw van portiekwoningen van start, die in Schilderswijk-Centrum te vinden zijn in de bebouwde driehoek Jacob Marisstraat-Vaillantlaan-Hoefkade. Deze slechte en dicht op elkaar gebouwde woningen waren het resultaat van particuliere speculanten die er belang bij hadden veel opbrengsten uit hun grond te halen. Sociale woningbouwprojecten zonder winstoogmerk zorgden daarentegen voor woningen van betere kwaliteit met gunstigere huurprijzen. Deze kregen pas in 1902 een kans met de in werkintreding van de Woningwet.

Van een chique wijk naar een volksbuurt

Door de slechte woonomstandigheden en het gebrek aan groen veranderde het woonklimaat van de Schilderswijk in rap tempo van een chique wijk naar een volksbuurt.  Dit zorgde ervoor dat de bewoners uit de middenklasse naar andere wijken verhuisden, wat in de jaren ‘30 zelfs tot leegstand leidde. Slechte woningen werden echter weer bewoond tijdens de woningnood in de Tweede Wereldoorlog en de jaren daarna.

‘Probleemwijk’

Tijdens de jaren ’60 constateerde de VPRO als eerste dat de Haagse Schilderswijk een ‘probleemwijk’ was, en maakte er in 1965 een tv-documentaire van. De achterstandbuurt was een mooi voorbeeld van de moderne stadproblematiek van de jaren ’60, waar slechte en te kleine huizen, sociale achterstand en desintegratie, armoede, prostitutie en criminaliteit aan de orde van de dag waren.

Na 1980 was een sanering van de Schilderswijk onontkoombaar. Een deel van de wijk, bekend als ‘De vergeten driehoek’, werd bij de stadsvernieuwing echter achterwege gelaten. De driehoek werd afgelopen zaterdag in dagblad Trouw als ‘klein kalifaatje’ beschreven, ook wel de ‘Sharia-driehoek’. Gematigde moslims en niet-gelovigen zouden daar voortdurend lastig gevallen worden, een beeld dat volgens de bewoners niet klopt.