Handboekje Epictetus: eerste zelfhulpboek van de geschiedenis?

De stoïcijnse filosoof Epictetus (50 – ca. 130 na Chr.) heeft zelf geen enkel geschrift nagelaten. Maar een van zijn leerlingen, Flavius Arrianus, vatte met een aantal citaten de filosofie van Epictetus samen in een klein boekje: ‘Encheiridion’. Dit beroemde handboekje staat vol met praktische wijsheden die zelfs vandaag nog relevant zijn.

Levensfilosofie

Epictetus’ filosofie ging vooral over het praktische leven. Epictetus was ervan overtuigd dat theoretische kennis niet de enige manier is om wijzer te worden, belangrijker vond hij ervaring en oefening in het alledaagse leven. Hij wilde erachter komen hoe de mens op de juiste manier kan leven.

Dwaas gedrag

Uit het handboekje blijkt dat Epictetus een onderscheid maakt tussen de externe wereld en onze houding ten opzichte van de externe wereld. De externe wereld bestaat uit feitelijke gebeurtenissen die we niet kunnen niet veranderen. Epictetus zegt daarom dat we de dingen moeten laten gebeuren zoals ze komen, het is zinloos om hier tegen te vechten. Wanneer je wel dingen wenst die niet in je macht liggen, dan gedraag je je als een ‘dwaas’ en zal je niet gelukkig worden.

Wat we wel kunnen doen

In tegenstelling tot dieren, kunnen volgens Epictetus mensen hun houding ten opzichte van de feitelijke gebeurtenissen wel veranderen. We kunnen kiezen wat we waardevol vinden en waar we geen betekenis aan hechten. Waar we volgens Epictetus invloed op hebben is hoe we tegen de dingen aankijken. De stoïcijn ziet emoties als een eigen keuze: ze worden bepaald door onze waardeoordelen. Als we deze waardeoordelen veranderen, dan veranderen onze gevoelens die we krijgen door externe gebeurtenissen.

Ergernis is een keuze

Ergernis ziet Epictetus dus ook als een keuze waar we wat aan kunnen doen. In het handboekje lezen we als tip tegen ergernis:

“Breng u, telkens wanneer ge iets wilt beginnen, in herinnering wat de aard van het werk is. Indien ge van plan zijt te gaan baden, haal u dan voor de geest wat er in een badhuis gebeurt: mensen die met water gooien, die dringen, mensen die schelden en stelen. Zo zult ge des te standvastiger uw bezigheid aanvatten en van meet af aan overwegen: 'Ik wil een bad gaan nemen en tevens wil ik er voor zorgen op natuurlijke wijze te blijven handelen.' Doe dat bij ieder werk. Zo zal, wanneer u iets bij het baden hindert, het voor de hand liggen dat ge tegen uzelf zegt: 'Het baden was niet het enige wat ik wilde; ik wilde mij hierbij tevens op natuurlijke wijze blijven gedragen. Maar dat zal mij niet lukken als ik mij erger over wat er gebeurt.' (Encheiridion, 2003. P.18)

Morele opvoeding

Moreel juist gedrag is volgens Epictetus het nemen van eigen verantwoordelijkheid en staan voor je keuzes. Iemand anders de schuld geven voor je eigen gevoelens is fout. Het zijn volgens Epictetus onze eigen meningen die de oorzaak zijn van ons vervelende gevoel. Wanneer een mens niet meer de ander verwijt maar zichzelf, dan is de opvoeding voltooid. Hij leeft dan op de natuurlijke wijze en brengt hiermee zijn ziel in overeenstemming met God.

Vandaag de dag zijn Epictetus’ praktische levenswijsheden nog steeds toepasbaar. Ook al wordt zijn idee over God door velen niet meer serieus genomen, zijn tijdloze ‘tips’ zien we terug in talloze zelfhulpboeken om gelukkiger te worden.

bronnen

Epictetus Encheiridion: zedekundig handboekje: gevolgd door capita selecta uit 'de gesprekken' / Epictetus; (vert. uit het Grieks door de Stichting School voor Filosofie). – 2003, Amsterdam: De Driehoek. - (Symposion reeks). Met bibliogr. ISBN 90-6030-339-3
Stanford Encyclopedia: Epictetus