Helotenopstand in Sparta
In een gevangenis in Griekenland hebben vier gevangenen urenlang vijfentwintig bezoekers gegijzeld. De vier probeerden te ontsnappen. Deze poging mislukte echter, waarna ze zich terugtrokken in de bezoekersruimte en de aanwezigen gijzelden. Na vijf uur onderhandelen gaven ze zich over. Er raakte niemand gewond bij de gijzeling. Ook in de Oudheid hadden de Grieken te maken met mensen die in opstand kwamen tegen hun gevangenschap. De Helotenopstand van 464-460 voor Christus is daar een goed voorbeeld van.
Toen de Spartanen in de twaalfde eeuw voor Christus het Griekse schiereiland de Peloponnesos binnentrokken en daar de stad Sparta stichtten, leefden in dat gebied oorspronkelijk al Griekse bewoners. In een aantal veroveringoorlogen werden deze volken onderworpen en het Spartaanse grondgebied uitgebreid. De oorspronkelijke inwoners van het gebied werden grotendeels tot heloot gemaakt.
Heloten in Sparta
De heloten zijn niet te vergelijken met slaven uit dezelfde periode, maar meer met lijfeigenen. Zij waren onvrij en bewerkten het land van de Spartanen. Hierdoor kon Sparta zich ontwikkelen tot een militaristische samenleving. De Spartaanse mannen werkten zelf niet. Het enige wat zij deden was trainen voor de oorlogsvoering. De helotenbevolking was vele malen groter dan de Spartaanse bevolking. Hierdoor waren de Spartanen altijd op hun hoede voor een opstand. De heloten werden bovendien vaak mishandeld en vermoord als vorm van militaire training voor jonge Spartanen. De heloten konden echter in status stijgen, voornamelijk door goede prestaties in het Spartaanse leger, waar zij als hulptroepen konden worden ingezet. Daarnaast zijn er bronnen die verhalen over heloten die zich vrijkochten, wat erop wijst dat zij over een redelijke som geld konden beschikken.
Perioiken
Naast heloten werden andere volken tot perioiken gemaakt. De naam perioiken is afgeleid van het Griekse woord voor ‘omwonenden’. Ook de groep perioiken was niet vrij. Zij hadden echter een hogere status dan de heloten. Deze perioiken moesten in oorlogstijd troepen leveren aan Sparta en kwamen onder een zeker toezicht van de Spartanen. Deze afhankelijke gebieden werden als een soort buffer gebruikt door Sparta. Doordat de Spartanen al hun tijd staken in militaire training en het voor hen verboden was om te werken, waren de perioiken bruikbaar voor bijvoorbeeld de handel, nijverheid en scheepvaart.
Aardbeving in Sparta
Ondanks de onderdanige omstandigheden waarin de heloten leefden, kwamen zij zelden in opstand. Er zijn slechts een aantal bronnen overgeleverd waarin van een opstand wordt gesproken. De helotenopstand van 464 voor Christus is hiervan de meest bekende. In dat jaar vond een verwoestende aardbeving plaats die Sparta grotendeels verwoeste. De antieke bronnen spreken van 20.000 doden. Hedendaagse historici schatten dat aantal echter lager in. Het verzwakte Spartaanse leger was voor de heloten echter een aanleiding om in opstand te komen.
Helotenopstand
Hoe de helotenopstand precies verlopen is, valt niet meer te achterhalen. Waarschijnlijk zagen de heloten dat het Spartaanse leger ernstig verzwakt was. Bijgestaan door enkele groepen perioiken kwamen zij na de aardbeving in opstand. Athene zond een leger om het verzwakte Sparta te helpen de opstand te onderdrukken. Dit leger werd echter weer naar huis gestuurd door de Spartanen, omdat zij de Atheners liever niet op hun grondgebied hadden. Dit zorgde voor een bekoelde relatie tussen de rivaliserende stadstaten en wordt vaak gezien als één van de oorzaken van de Peloponnesische Oorlog (460-445 voor Christus en 431-404 voor Christus). Met grote moeite werd de opstand door de Spartanen neergeslagen, wat uiteindelijk pas na vier jaar, in 460 voor Christus, lukte. De Spartanen keken sindsdien met andere ogen naar de heloten en hun behandeling werd vanaf dat moment meer en meer onderdrukkend.
