Hendrik Willem Mesdag en de Haagse School

In de opbouw naar ‘100 jaar de Stijl’ laten we eerst wat eerdere kunststromingen met een (aanzienlijk) Nederlands tintje de revue passeren. Vandaag is dat de ‘Haagse School’. Dit collectief was voornamelijk actief in Den Haag aan het einde van de negentiende eeuw. De kunstenaars zetten zich af tegen het idealisme van de Romantiek en de traditionele opvattingen op de kunstacademie. Bekende vertegenwoordigers zijn Hendrik Willem Mesdag, Anton Mauve en de gebroeders Maris.

Nederlandse schilderkunst tussen Gouden Eeuw en Romantiek

In het Nederland van de negentiende eeuw stonden kunstenaars nog altijd in de schaduw van de ‘oude meesters’ uit de Gouden Eeuw. De barok was altijd populair gebleven in Europa maar werd ook aangevuld met nieuwe ideeën - bijvoorbeeld onder invloed van de Romantiek. Voor de schilderkunst resulteerde dit vooral in weidse, geïdealiseerde landschapen waarin de natuur werd verheerlijkt en de nietigheid van de mens uitgebeeld. Mede als reactie hierop brachten sommige kunstenaars juist realisme aan in hun natuurlandschappen. Nog belangrijker voor de Haagse School en vergelijkbare stromingen was om de stemming van de schilder op het moment dat hij schilderde op te roepen bij de aanschouwer.

Het begin met Bilders en Barbizon

Zoals bij alle kunststromingen is het vrijwel onmogelijk precieze jaartallen te geven voor het begin en einde. De Haagse School was grofweg actief van 1860 tot 1910, met het hoogtepunt aan het einde van de negentiende eeuw. Ondanks hun naam begon de beweging niet in Den Haag maar in het Gelderse dorp Oosterbeek, waar diverse kunstenaars bijeenkwamen in het huis van J.W. Bilders. Bilders en zijn zoon waren geïnspireerd door de Franse ‘Barbizon schilders’, die het idealisme van de Romantiek vervingen door realisme. Mede vanwege het landelijke karakter dat Den Haag toen nog had in vergelijking met Rotterdam of Amsterdam, streken veel schilders in deze stad achter de duinen neer. (In onder andere Amsterdam en Laren bevonden overigens net zo goed vertegenwoordigers van de stroming).

Stijl en thema’s van de Haagse School

Qua stijl vertonen de werken van de Haagse School veel overeenkomsten met het impressionisme en de Romantiek. Bij veel schilderijen en schilders is het moeilijk vast te stellen of ze tot de stroming gerekend kunnen worden. Het bekendste kenmerk van de Haagse School is wellicht het Hollandse landschap, maar dan vooral geschilderd in grijstinten, de belangrijkste afwijking ten opzichte van het doorgaans kleurrijke impressionisme. Vanwege de focus op grijstinten in atmosferische taferelen stond de groep ook wel bekend als de Grijze School. De thematiek is eigenlijk tamelijk traditioneel. Hoewel zij vooral herinnerd wordt om haar landschappen, toonde de Haagse School een grote diversiteit in thema’s, en was vooral de uitwerking ‘progressief’ te noemen.

Populariteit van de Haagse School

De stroming is niet altijd met evenveel gejuich ontvangen. Met name door Nederlandse critici werden de sombere grijze schilderijen genadeloos afgebrand. Dit soort reacties viel echter eveneens ten deel aan stromingen als het impressionisme. In het buitenland hadden diverse verzamelaars echter grote interesse in de Nederlandse kunststroming. In Nederland speelde de zakenman, kunstenaar en verzamelaar Hendrik Willem Mesdag een belangrijke rol in het populariseren van de Haagse School. Hij opende in 1887 een museum waarin hij zijn eigen collectie tentoonstelde. Deze verzameling is nog steeds in het museum (De Mesdag Collectie) te zien. De Haagse School wordt nu gezien als de eerste moderne Nederlandse kunststroming na de zeventiende eeuw en is populair bij vele musea.

Bronnen:

Bilo, S.J.R. (2012) Persoonlijke Voorkeur of Bewust Beleid? (Bachelor scriptie Universiteit Utrecht)
- Bespreekt de aankoop van werken van de Haagse School door het Teylers Museum.

Heteren, van M., G. Jansen en R. de Leeuw (2000) Poëzie der werkelijkheid; Nederlandse schilders van de negentiende eeuw. (Rijksmuseum Amsterdam, Waanders Uitgevers)

https://www.kunstbus.nl/kunst/haagse-school.html

Afbeelding:

Jacob Maris [Public domain], via Wikimedia Commons

Anton Mauve [Public domain], via Wikimedia Commons