Henk van Randwijk, verzetsheld en journalist Vrij Nederland

Onderwijzer, verzetsman, journalist, schrijver en dichter Hendrik Mattheüs van Randwijk werd tijdens de Tweede Wereldoorlog hoofdredacteur van het vooraanstaande verzetsblad Vrij Nederland. Hoewel hij meerdere keren werd gearresteerd, zette hij zij verzetswerkzaamheden onverdroten voort. Bekend en vol van historische waarde is het na zijn dood uitgebrachte boek In de schaduw van gisteren (1967), een bundel van zijn levendig beschreven verzetsherinneringen.

Een geboren onderwijzer

Henk van Randwijk werd op 9 november 1909 als vierde van zes kinderen geboren te Gorinchem. Al snel bleek dat hij een passie had voor onderwijs, waarna hij aan de Christelijke Kweekschool een opleiding besloot te volgen tot onderwijzer. Vijf jaar later kreeg hij een baan op de christelijke lagere school Rehoboth in het aan de andere kant van de Merwede gelegen dorpje Werkendam. Inmiddels getrouwd met Ada Henstra, die hij leerde kennen op de Kweekschool, verhuisde Van Randwijk in 1937 naar Amsterdam. Daar werd hij hoofd van de in de volkswijk de Jordaan gelegen christelijke lagere school Eben Haëzer. Met de inval van de Duitsers kwam er in 1940 een einde aan zijn periode als schoolhoofd.

Henk van Randwijk tijdens de Tweede Wereldoorlog

Al snel sloot Van Randwijk zich onder de schuilnaam Sjoerd van Vliet aan bij ‘de ondergrondse’. Het sinds 30 augustus 1940 verschijnende verzetsblad Vrij Nederland werd in de lente van 1941 ‘onthoofd’ door de Duitse politie. De door de arrestatie van de oprichter-redacteuren vrijgekomen positie van hoofdredacteur werd overgenomen door Van Randwijk. Onder zijn leiding groeide Vrij Nederland vervolgens tot een van de meest gelezen verzetsbladen. Na twee korte arrestaties in maart en juni 1942 was Van Randwijk in datzelfde jaar nauw betrokken bij het op poten zetten van een vaste postverbinding tussen bezet Nederland en de Nederlandse autoriteiten in Londen, later bekend onder de Zwitserse Weg.

Socialistisch gezinde hoofdredacteur Vrij Nederland

In de tussentijd werden er door Van Randwijk, oorspronkelijk streng gereformeerd opgevoed, steeds meer pro-socialistische artikelen gepubliceerd in Vrij Nederland. Zijn linkse opiniestukken, steeds minder christelijk van toon en een duidelijke bewondering voor het communisme en de Sovjet-Unie herbergend, werden niet door iedereen gewaardeerd. Een conflict met Sieuwert Bruins Slot hierover leidde in 1943 tot een breuk met onder andere Bruins Slot en Van Randwijks meest gewaardeerde medewerker Gezina van der Molen. Zich afzettend tegen de socialistische gedachtegangen van hun voormalig hoofdredacteur richtten zij samen met vele andere voormalig Vrij Nederland-medewerkers het protestants-christelijke verzetsblad Trouw op.

Schrijver en dichter met politieke bedoelingen

Na de bevrijding zette Van Randwijk Vrij Nederland voort als legaal weekblad. Het aantal abonnees liep op en de zaken leken goed te gaan. Reden voor Van Randwijk om steeds vaker buitenlandse werkgerelateerde reizen te maken. Zo bracht hij in 1947 een bezoek aan Nederlands-Indië, een kolonie waarvoor hij pleitte voor onafhankelijkheid. Terug in Nederland liet hij in zijn blad doorschemeren fel tegen de politionele acties in Indonesië te zijn. Ook zijn bewondering voor de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog stak hij niet onder stoelen of banken. In 1952 werd hij onder de dreiging van een faillissement, niet in de laatste plaats wegens zijn sympathie voor het communisme, gedwongen op te stappen als hoofdredacteur.

Opleving in de jaren ‘60

In 1959 werd Van Randwijk gevraagd als medewerker terug te keren bij Vrij Nederland. Zijn opiniestukken kregen opnieuw een vaste plaats in het blad. Eind 1960 begon hij onder het pseudoniem Sjoerd van Vliet, de naam waaronder hij bekend was in verzetstijd, zijn verzetsherinneringen te delen in het Algemeen Handelsblad. Deze los van elkaar staande bijdragen, die hij tot 1965 bleef verzorgen, werden in 1967 gebundeld in het boek In de schaduw van gisteren. Kroniek van het verzet 1940-1945. Zelf zou hij het uitkomen van het boek niet meer meemaken. Op slechts 56-jarige leeftijd bezweek Van Randwijk in 1966, na een zware galblaasoperatie, aan een hartaanval.

Eerbewijzen

Ter nagedachtenis werden jaren later enkele straten in diverse plaatsen naar hem vernoemd. Ook werd een deel van het Amsterdamse Weteringplantsoen hernoemd tot H.M. van Randwijkplantsoen. Tijdens de oorlog had het plantsoen als fusilladeplaats gediend waar op 12 maart 1945 dertig verzetsstrijders de dood vonden. Het daar opgerichte monument is een van de meest indrukwekkende Nederlandse oorlogsmonumenten en draagt de door Van Randwijk geschreven dichtregels:

‘Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht.’