Herkomst van ‘dat doet hem de das om’

Wanneer iets ervoor zorgt dat iemand op een bepaalde manier in de problemen komt kun je dit verwoorden door te zeggen dat dit iemand ‘de das omdoet’. Deze bekende uitdrukking wordt veel gebruikt in de Nederlandse taal en werd al voor het eerst teruggevonden op schrift in 1872. Maar waar komt ‘dat doet hem de das om’ eigenlijk vandaan?

Er bestaat geen overeenstemming over waar deze uitdrukking vandaan komt. Wel is er één dominante verklaring die door de meeste taalkundigen wordt aangehangen. Volgens deze verklaring werd met de ‘das’ een strop van een galg bedoeld. Het woord ´das´ is volgens deze verklaring dus een synoniem van ´strop´. Zo wordt er op gewezen dat het woord ‘das’ onder andere in de ‘boeventaal’ Bargoens, al eeuwenlang als een ironische benaming voor de strop van een galg werd gebruikt.

Betekenisverandering van 'dat doet hem de das om'

De oorspronkelijke betekenis van ´dat doet hem de das om´ was dus dat iemand door toedoen van iets aan de galg eindigde. Later is de betekenis van ‘dat doet hem de das om’ langzaam veranderd. Wanneer iets iemand ‘de das omdoet’ hoeft dat immers niet meer per se te betekenen dat iemand komt te overlijden. Het kan ook een minder negatieve betekenis hebben.

Spreekwoorddeskundige F. A. Stoett

Deze verklaring over de strop van een galg lijkt de meest logische, maar spreekwoorddeskundige F. A. Stoett heeft een andere theorie over de herkomst van de uitdrukking. Hij meent namelijk dat het woord ‘das’ in de uitdrukking ‘dat doet hem de das om’ oorspronkelijk uit het worstelen kwam. Volgens Stoett was de ‘das’ namelijk een greep in het worstelen waarbij je iemand de arm om de hals slaat en deze vervolgens dichtknijpt.

De das als strop

Toch lijkt de verklaring waarin naar voren komt dat de ´das´ een ander woord voor ´strop´ is het meest logisch. In een etymologisch onderzoek naar het woord das vermeldt Dick Wortel bijvoorbeeld dat hij in zijn onderzoek naar de herkomst van de uitdrukking de verklaring van Stoett geheel buiten beschouwing heeft gelaten, omdat deze verklaring verder door niemand onderschreven wordt. Het is dus bijna zeker dat de ´das´ in de bekende uitdrukking een synoniem is voor de ´strop´ van een galg.