Herkomst van ‘Praten als Brugman’

‘Hij kan praten als Brugman’ is een bekende Nederlandse uitdrukking om aan te duiden dat iemand zeer welbespraakt is en met veel overtuigingskracht kan praten. De Brugman waar hier naar verwezen wordt, heeft echt geleefd, en was een Nederlandse geestelijke die leefde in de middeleeuwen. De uitdrukking ‘praten als Brugman’ stamt al uit de 15e eeuw.

Over de jeugd van Johannes Brugman is weinig met zekerheid te zeggen. Hij is omstreeks 1400 geboren, waarschijnlijk in Kempen. Tegenwoordig ligt deze plaats in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen. Toen Brugman jong was bezocht hij de kloosterschool in Kempen, waar hij Latijn leerde. Het viel hem op dat de meeste leerlingen van de kloosterschool er een vrij losbandige levensstijl op na hielden, terwijl dat totaal niet in lijn was met de leer van de kerk. Ook de jonge Brugman zondigde, zo nam hij deel aan gevechten. Toen hij echter  de kloostergelofte aflegde, nam hij afstand van dit leven. Hij beschreef zijn jeugd als zondig en zedeloos en stelde later dat hij hier spijt van had.

De observanten

In 1439 werd het eerste klooster van de Minderbroeders in Nederland opgericht, dit was een zogenoemd observantenklooster. Deze uit Italië overgewaaide stroming binnen de Franciscaanse orde had het armoede-ideaal hoog in het vaandel staan. Brugman was hier nauw bij betrokken. Vanaf dat moment werd hij een rondtrekkende pater die bekend stond om zijn manier van preken. Hij was een zeer fel en bevlogen preker. Zijn preken waren onder het volk populair, omdat Brugman als observant geen onderscheid tussen rangen en standen maakte. Overal werd de komst van Brugman gewaardeerd. Hij preekte zowel in kerken en kloosters als in de open lucht en trok door het hele land om te spreken over de orde van de Minderbroeders.

De Amsterdamse kwestie

In het jaar 1462 was er een conflict ontstaan tussen het Amsterdamse stadsbestuur en een groep observanten. De observanten wilden een nieuw klooster in Amsterdam oprichten. Het stadsbestuur was echter van mening dat er al genoeg kloosters in Amsterdam aanwezig waren. Brugman reisde in oktober 1462 naar Amsterdam om de observanten te helpen. Dit deed hij door zeer felle preken te houden voor het volk en het Amsterdamse stadsbestuur. Dit stadsbestuur joeg hij zo tegen zich in het harnas. Ook waren niet alle Amsterdamse geestelijken blij met de bevlogen manier waarop Brugman zich hard maakte voor de komst van het observantenklooster. Het oprichten van een nieuw klooster kon er immers toe leiden dat de bestaande kloosters minder populair werden.

Het stadsbestuur

Het Amsterdamse stadsbestuur hield Brugman tijdens zijn eerste felle preek scherp in de gaten, waardoor een beschrijving van deze preek bewaard is gebleven. In een beschrijving ervan wordt vermeld dat Brugman aan het eind van zijn preek een crucifix in de lucht hield en de mensen die het met hem eens waren vroeg hetzelfde te doen. Hierop zouden alle aanwezigen hun hand in de lucht hebben gehouden. Toen Brugman in november 1462 weer een preek wilde houden in Amsterdam, werd hij zelfs tot ‘ongewenst persoon’ verklaard. Hij trok zich hier echter niets van en sprak toch het Amsterdamse volk toe.

Filips de Goede

Landheer Filips de Goede (1396-1467) die veel macht had, stond sympathiek tegenover Brugman en de observanten. Hij stond de bouw van een nieuw klooster in Amsterdam uiteindelijk toe, tegen de wil van het Amsterdamse stadsbestuur in. Uit deze tijd stamt de bekende uitdrukking. ‘Praten als Brugman’. Volgens het Amsterdamse volk kon het klooster er puur komen door de bevlogen manier waarop Johannes Brugman gepreekt had. In de tweede helft van de jaren ’60 van de 15e eeuw ging de gezondheid van Brugman steeds verder achteruit. Hij kon niet meer zoveel reizen als voor die tijd en stierf uiteindelijk in 1473 in Nijmegen. Er zijn enkele gedichten en andere teksten van hem bewaard gebleven en de uitspraak ‘praten als Brugman’ refereert nog steeds naar de bevlogen geestelijke.

Afbeelding:

Prediking van Johannes Brugman vanaf de kansel in een kerk, ter bemiddeling tussen de Schieringers en Vetkopers in Friesland, 1463. Illustratie voor: L. van Ollefen, Verkorte beschryving van Amsteldam, geschikt voor de opvoeding der jeugd, J.B. Elwe, Amsterdam 1782. Staat vóór de letter. Rijksmuseum Amsterdam