Herodotus: een oude kijk op het Oosten

Het beschrijven en typeren van ‘andere werelden’ vanuit onze westerse blik is zeker niet een moderne aangelegenheid. Al in de Oudheid werden verschillende verslagen en boeken geschreven over het ‘exotische oosten’. Deze beschrijvingen zouden gezien kunnen worden als het ‘antieke oriëntalisme’. Een voorbeeld van zo’n verslaggever: Herodotus van Halicarnassus.

Herodotus werd geboren rond 484 voor Christus in Halicarnassus in het huidige Turkije. Zijn bekendste bijnaam is “de vader van de geschiedenis”. Deze kreeg hij toebedeeld van een andere historische schrijver: Cicero. Toch was niet iedereen het eens met Herodotus en zijn schrijven.

De Historiën

Het bekendste werk van Herodotus is zijn boek de Historiën. Het hoofdthema van het boek is de beschrijving van de relatie tussen de Grieken en de Perzen in het oosten. Om dit de doen, gebruikte hij verschillende manieren van onderzoeken. Hij deed navraag over de Perzische Oorlog bij verschillende mensen en daarnaast maakte hij reizen naar het oosten om de situatie met eigen ogen te aanschouwen.

Een echte historicus?

Met de Historiën wordt Herodotus gezien als de grondlegger van de literaire geschiedschrijving. Met een bijna wetenschappelijke aanpak verrichtte hij zijn onderzoek. Hij las boeken, sprak met vele mensen van verschillende culturen en probeerde zelf de situatie zo waarheidsgetrouw weer te geven.

Toch moet er niet zomaar vanuit worden gegaan dat Herodotus alles correct weergaf. Hij had een grote voorliefde voor zijn thuisland, Griekenland, ook had hij soms een neiging tot het overdrijven of dramatiseren van gebeurtenissen. Hij was daarnaast overtuigd van de krachten van de goden, orakels en wonderen. Bovendien kloppen zijn beschrijvingen lang niet altijd met wat de archeologen vinden tijdens hun opgravingen.

Heilige prostitutie & kroeshaar

Voor Herodotus was Griekenland het middelpunt van de (platte) aarde. De geschiedschrijver veroordeelde de vreemde buitenlandse gebieden in het oosten echter niet. Toch vond Herodotus de buitenlandse gebruiken vaak wel opmerkelijk. Zo zou in Babylon ‘heilige prostitutie’ gebruikelijk zijn, een ander volk zou helemaal kaal zijn geweest en de Egyptenaren hadden allemaal kroeshaar. Herodotus vermeldde ook dat de klimaten van de landen die op de rand van de aarde lagen, dus ver van Griekenland vandaan, onaangenaam waren. Hij schreef echter dat tegenover het slechte klimaat wel luxe en exotische producten stonden, zoals goud, specerijen en parfum.

Het oosten door Herodotus’ bril

Wanneer er over oriëntalisme wordt gesproken in relatie tot de Oudheid, gaat het meestal over Azië en het Perzische Rijk. Herodotus beschreef in zijn Historiën hoe de Grieken naar de oosterse volken keken. De Oriënt zat vol met ‘rare’ gebruiken en mensen. Als we Herodotus mogen geloven, waren het westen en het oosten duidelijk tegenpolen.

Kritiek

De kritiek op Herodotus doet ook de vraag rijzen of hij wel degelijk in het oosten is geweest. Uiteindelijk maakt dit voor het idee van ‘Oriëntalisme in de Oudheid’ niet uit. Herodotus vatte met zijn bijzondere manier van geschiedschrijven het tijdsbeeld prachtig samen. Door zijn boek weten we tegenwoordig hoe er vanuit het ‘westen’ – Griekenland – naar het oosten – Perzië – werd gekeken.

De Oriënt is de ‘Ander’

In de Oudheid zou de Oriënt gezien kunnen worden als de ‘Ander’, het tegenovergestelde van het centrum, namelijk Griekenland. Als we Herodotus moeten geloven, was het oosten een plek waar vooral de barbaren zich ophielden. Hij vond dit echter niet een slecht gegeven, maar juist boeiend. Precies hetzelfde werd er in de 19e eeuw over het oosten gezegd. Dit oriëntalisme was helemaal niet nieuw, maar  stamde dus al uit de tijd van de oude Grieken en Romeinen, leert Herodotus ons.