Het Nederlandse verzet in de Biesbosch: de crossing van de frontlinie
Het mislukken van Operatie Market Garden in het najaar van 1944 zorgde ervoor dat de frontlinie dwars door Nederland kwam te liggen. De grote rivieren waren de grens tussen het bevrijde zuiden en het bezette noorden. In het westen van Brabant waren het de rivieren de Bergsche Maas, de Amer en het Hollandsch Diep die de natuurlijke grens vormden. De Duitsers bevonden zich ten noorden van deze rivieren en in het uiteinde van de Biesbosch, terwijl aan de overkant de geallieerden gestationeerd waren. Doordat de Biesbosch moeilijk begaanbaar was, bevond deze zich tussen de linies in. Het doolhof aan waterwegen, kreken en grienden kon alleen genavigeerd worden door mensen die het gebied goed kenden. Hierdoor was het lastig voor de Duitsers om grip te houden op dit gebied. Voor het Nederlands verzet was de Biesbosch dan ook de ideale plek om een verbinding tussen het bezette noorden en het bevrijde zuiden te creëren.
Verzetsgroep Albrecht
Voor de bevrijding van Zuid-Nederland speelde de Biesbosch al een belangrijke rol voor het doorgeven van militaire inlichtingen naar de geallieerden. De verzetsgroep Albrecht zette al in mei 1944 een radiozender op in de Biesbosch om zulke inlichten aan de geallieerden door te seinen. Ook stippelde ze een koeriersroute uit vanuit Rotterdam, via het Land van Heusden en Altena, naar het zuiden van Nederland. De groep Albrecht was een van de grootste Nederlandse inlichtingengroepen tijdens de Tweede Wereldoorlog en bestond uit ongeveer twintig subgroepen die elk voor hun eigen rapporten en verbindingen zorgden. Voor Zuid-Nederland verliep deze verbinding eerst via de zender in de Biesbosch, maar toen de geallieerde opmars begon, werd de zender uit voorzorg naar Rotterdam verplaatst. Dit werd gedaan om te voorkomen dat de zender zich zometeen bevond in het bevrijde gedeelte van Nederland, waar de zender geen militaire inlichtingen over de Duitsers kon doorgeven.
De koeriersroute langs de Biesbosch
Het Land van Altena, dat zich ten oosten van de Biesbosch bevond, werd tijdens de geallieerde opmars in Noord-Brabant niet bevrijd en kwam hierdoor aan de frontlinie te liggen. Dit zorgde ervoor dat de Duitse militaire aanwezigheid sterk toenam in het gebied en dat verschillende dorpen geëvacueerd moesten worden wegens zware beschietingen van de geallieerden. Hoge uitkijkposten, zoals kerken en molens, werden gebombardeerd en bruggen werden opgeblazen om de opmars van de geallieerden te stoppen. Ook werden er door de Duitsers steeds strengere controles uitgevoerd op nog bruikbare bruggen en wegen, waardoor de koeriersroute vanuit Rotterdam naar het zuiden steeds gevaarlijker en onbruikbaar werd. Deze koeriersroute werd specifiek gebruikt voor inlichtingenmateriaal dat niet via de zender in Rotterdam doorgegeven kon worden, zoals kaarten, foto’s en rapporten. Met de bevrijding van de dorpen Drimmelen en Lage Zwaluwe ten zuiden van de Biesbosch, ontstond de mogelijkheid om de koeriersweg via het water, dwars door de Biesbosch voort te zetten.
De crossing van de Biesbosch
In november 1944 werd de gehele Biesbosch door de Duitsers bestempeld als Sperrgebiet. Dit hield in dat gewone burgers het gebied niet meer in mochten. Iedereen die zich toch in de Biesbosch bevond, werd meteen door de Duitsers bestempeld als verdacht. Hiermee hoopten de Duitsers hun greep op de Biesbosch te verstevigen. Desondanks stippelde het verzet twee vaarroutes uit om de frontlinie over te steken, dwars door het gebied.
Deze routes liepen van Werkendam naar Drimmelen en van Sliedrecht naar Lage Zwaluwe. Beide routes waren lastig, zo ging de route vanuit Werkendam door de wirwar van slootjes en kreken in het gebied. Wie de Biesbosch niet goed kende, raakte in dit doolhof gemakkelijk verdwaald. De route vanuit Sliedrecht was echter niet minder gevaarlijk. Een groot gedeelte van deze tocht liep langs de rivier de Nieuwe Merwede, waar de Duitse aanwezigheid sterker was dan in de Biesbosch. Op beide routes loerde het gevaar van ontdekking voortdurend. Hierom werden de overtochten uitgevoerd door een klein groepje van 21 mannen uit de omgeving, die het gebied goed kenden. Deze liniecrossers, in het Engels bekend als line-crossers, voerden samen ongeveer 374 crossings uit.
Inlichtingen vanuit het bezette Nederland en West-Duitsland werden via deze verbindingen verspreid naar de geallieerden in het bevrijde zuiden. In het begin ging het vooral over militaire inlichtingen, zoals de melding over het komend Ardennenoffensief, maar al snel werden er ook mensen, goederen en medicijnen vervoerd tussen de twee linies. In december 1944 werd de verbinding zo regelmatig gebruikt dat rapporten binnen enkele dagen in het bevrijde deel van Nederland waren.
De Duitse aanwezigheid in de Biesbosch
Het doolhof aan waterwegen in de Biesbosch zorgde ervoor dat de Duitsers zich liever niet te diep in het gebied waagden. Toch betekende dit niet dat de liniecrossers vrij spel hadden. De overtochten bleven gevaarlijk en het risico ontdekt te worden was nog altijd groot. In het holst van de nacht staken de crossers de linie over in roeiboten en kano’s, waarbij ze onopgemerkt langs Duitse uitkijkposten moesten zien te komen. Regelmatig werden hier lichtkogels of vuurpijlen afgevuurd om het water af te speuren op verdachte bewegingen. Vooral de Kop van ’t Land vormde een gevaarlijk punt, aangezien de Duitsers daar aan beide oevers uitkijkposten hadden gepositioneerd.
Naast de uitkijkposten moest er rekening worden gehouden met Duitse stormboten die iedere nacht over de brede waterwegen patrouilleerden. Ondanks deze dreiging kregen de liniecrossers vanuit de oevers ondersteuning. Zo werd er in Sliedrecht een wit laken voor het raam gehangen wanneer de Duitse stormboten voorbij waren en de tocht kon worden voortgezet. Toch verliepen niet alle crossings volgens plan. Regelmatig veranderde een overtocht in een kat-en-muisspel met de Duitsers, waardoor de tocht in plaats van vier uur soms de hele nacht duurde. In veel gevallen wisten de liniecrossers de overkant te bereiken, maar het kwam ook voor dat een crossing moest worden afgebroken door een te sterke Duitse aanwezigheid. Dit weerhield de crossers er echter niet van om het de volgende nacht opnieuw te proberen.
Het verloop van een crossing
De crossing van 18 op 19 maart 1945 was zo’n tweede poging. Voor schipper Arie ‘Aaike’ van Driel zou dit zijn 54ste crossing worden. Deze nacht vervoerde hij drie mensen van het bevrijde Lage Zwaluwe naar Sliedrecht. Zij waren agenten van het Bureau Inlichtingen die werden uitgezonden naar het nog bezette gebied van Nederland. Ondanks dat al snel bleek dat de boot lek was, waardoor er regelmatig gehoosd moest worden, verliep de crossing in eerste instantie normaal.
Dit veranderde echter ter hoogte van de Kop van ‘t Land, toen er enkele boten hen tegemoet kwamen varen. Aan weerszijden van de rivier waren Duitse uitkijkposten te vinden die al snel de boten opmerkten en begonnen te schieten. Aaike liet hierop de boot onmiddellijk terugdrijven en dook ermee de kant in. De andere boten werden door Duitse stormboten geënterd en de inzittenden werden gevangengenomen. Hoewel een stormboot bleef zoeken, leek het erop dat de boot van Aaike ontkomen was. Er werd besloten om ook deze poging af te breken en terug te varen naar Lage Zwaluwe. Ter hoogte van het samenkomen van de Nieuwe Merwede en de Amer bleek echter dat een Duitse stormboot op wacht had gelegen, en werd de boot van Aaike geënterd en teruggesleept naar de Kop van 't Land.
Aaike en zijn passagiers werden overgebracht naar de gevangenis aan de Noord-Singel in Rotterdam, waar ze werden overgedragen aan de geheime Feld-polizei, die verantwoordelijk was voor het bestrijden van het Nederlandse verzet. Kort daarna kwam Aaike terecht in de gevangenis aan het Wolvenplein in Utrecht. Hier werd hij samen met liniecrosser Kees van de Sande ondervraagd en zwaar mishandeld. Samen zijn zij uiteindelijk op 30 april 1945, net voor de bevrijding van Nederland, geëxecuteerd op Fort De Bilt.
