Het Tweede Vaticaans Concilie
Op 11 oktober 1962 ging het Tweede Vaticaans Concilie van start. Deze kerkvergadering had als doelstelling om de presentatie van de geloofsleer van de katholieke Kerk aan te passen aan de moderne wereld. Na een vergaderperiode van ruim drie jaar kwamen de concilievaders uiteindelijk in 1965 tot een aantal verregaande hervormingen.
Het Eerste Vaticaans Concilie (Vaticanum I) werd gehouden van 1869 tot 1870 tijdens het pontificaat van Paus Pius IX (1846-1878). Het doel van de vergadering was om de presentatie en de uitdraging van de kerkelijke leer en wetgeving aan te passen aan de moderne tijd, die onder meer gekenmerkt werd door de opkomst van het rationalisme en het nationalisme. Om dit te bewerkstelligen werd de geloofsleer op enkele punten aangepast en kwam de kerk tot een strenge veroordeling van het materialisme.
20e eeuw
De uitkomst van het Eerste Vaticaans Concilie werd aanvankelijk positief ontvangen binnen de katholieke geloofsgemeenschap, maar de genomen besluiten werden al snel ingehaald door de politieke ontwikkelingen. Als gevolg van de opkomst van het communisme, de uitbraak van twee wereldoorlogen, de ontwikkeling van de kernbom en het uiteenvallen van de koloniale wereldrijken was de wereld in de loop van de 20e eeuw namelijk sterk veranderd. Op 25 januari 1959, slechts drie maanden na zijn verkiezing, kondigde Paus Johannes XXIII (1958-1963) daarom aan dat het tijd was voor een nieuw concilie.
Tweede Vaticaans Concilie
Op 11 oktober 1962, vandaag precies 50 jaar geleden, kwamen 2.540 bisschoppen uit alle delen van de wereld bijeen in Rome voor de officiële opening van het Tweede Vaticaans Concilie (Vaticum II). De doelstelling van de kerkvergadering was ‘aggiornamento’, ofwel het ‘bij de tijd brengen’ van de Katholieke Kerk. In de aanloop naar de vergadering had Paus Johannes XXIII bovendien aangekondigd dat het tijd was om ‘de ramen van de Kerk open te zetten voor de frisse lucht van buiten’. Om dit te bewerkstellingen had hij besloten om ook protestanten, orthodoxen en aanhangers van andere geloven uit te nodigen op het concilie.
Besluiten
Een tabernakel
Het Tweede Vaticaans Concilie werd uiteindelijk pas afgesloten op 8 december 1965 onder Paus Paulus VI (1963-1978), de opvolger van Johannes XXII. In die drie jaar had de vergadering een aantal belangrijke besluiten genomen om de Kerk weer dichter bij de burger te brengen. Zo mochten leken een grote rol spelen in de Kerk en was het voortaan ook toegestaan om katholieke liturgie tijdens de mis in de landstaal voor te dragen, in plaats van in het voorheen gebruikelijke Latijn.
Een andere belangrijke aanpassing was dat de priester voortaan de mis opdiende met zijn gezicht naar het kerkvolk. Voor het Tweede Vaticaans Concilie stond hij juist met zijn rug naar het publiek en met zijn ogen gericht op het tabernakel, om zo eerbied voor het Heilige Lichaam te tonen en om te symboliseren dat hij een herder van het volk was. Tot slot sprak de katholieke Kerk zich op het Vaticanum II ook voor het eerst duidelijk uit voor de democratie en de principiële gewetens- en godsdienstvrijheid.
Polarisatie
De besluiten van het Tweede Vaticaanse Concilie leden tot grote discussie in Nederland. Een aantal geestelijken was van mening dat deze modernisering van de Kerk een stap te ver ging, terwijl anderen juist van mening waren dat de hervormingen niet ver genoeg gingen. Deze periode, die bekend is komen te staan als de ‘Polarisatie’, bereikte een hoogtepunt tussen 1968 en 1970, toen vertegenwoordigers van beide stromingen bijeenkwamen op het Pastoraal Concilie te Noordwijkerhout. Even leek het er zelfs op dat de Nederlandse kerkgemeenschap uit elkaar zou vallen, maar met een bijzondere synode in 1980 in Rome kon dit nog ternauwernood worden voorkomen.
Jaar van Geloof
Inmiddels is de controverse rondom het Tweede Vaticaans Concilie weer gaan liggen en zijn een aanzienlijk deel van de genomen besluiten doorgevoerd. Om de vijftigste verjaardag van de belangrijke kerkvergadering te herdenken besloot Paus Benedicus XVI – zelf in 1962 nog aanwezig als theoloog op het concilie – de periode van oktober 2012 tot november 2013 uit te roepen tot het ‘Jaar van het Geloof’.
