Het verhaal van UNESCO

Dit artikel is verouderd. Een recenter artikel over hetzelfde onderwerp is hier te vinden.

Als er wordt gesproken over het monument, nationaal of mondiaal, kan de Werelderfgoedlijst niet overgeslagen worden. Deze lijst is onderdeel van UNESCO, een organisatie opgericht door de Verenigde Naties. Er zijn veel kanten aan deze instantie, die wellicht niet iedereen kent. Welke kanten zijn dit? Waarom werd UNESCO bijvoorbeeld opgericht?

Op 16 november 1945 tekenden landen van over de hele wereld in Londen voor de United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (Organisatie der Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur), oftewel UNESCO. Een jaar later startte de stichting officieel met hun werkzaamheden. Het doel? De website van UNESCO formuleerde het als volgt: “De ontwikkeling van universele waarden en verbetering van de leefomstandigheden van alle mensen ter wereld.” Door middel van onderwijs, wetenschap en cultuur wilde UNESCO zorgen voor de handhaving van vrede en veiligheid. “Since wars begin in the minds of men, it is in the minds of men that the defences of peace must be constructed.”

Knappe koppen

Voor het oorspronkelijke  begin van UNESCO springen we nog wat verder terug in de tijd. De International Committee of Intellectual Cooperation (ICIC) staat bekend als de voorloper van UNESCO. De oprichting vond plaats in Genève naar aanleiding van de Volkenbond van 1919. Vele bekende wetenschappers waren onderdeel van dit comité, zoals Einstein en Madame Curie.

IIC - Institute of Intellectueal Cooperation

De opvolger, het International Institute of Intellectual Cooperation (IIC) volgde in 1926 in Parijs. Het richtte zich op verschillende gebieden, zoals wetenschap, kunst en media. De uitbraak van de Tweede Wereldoorlog betekende het einde van deze organisatie.. Echter, het ging niet helemaal verloren. De Verenigde Naties namen het idee en de structuur mee in hun conferentie in november 1945, waar UNESCO werd geboren.

Werelderfgoedverdrag

De originele prioriteiten van UNESCO lagen bij het verbeteren van de situatie in Afrika en wereldwijd meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen. In 1972 voegde UNESCO daar officieel de Overeenkomst voor het Werelderfgoed aan toe. Landen die toestemden (Nederland tekende het in 1992), beloofden aan elkaar cultuurerfgoed van hun eigen land te beschermen voor het nageslacht. Tijdens vergaderingen besloot UNESCO jaarlijks welke monumenten hiervoor in aanmerking kwamen. Deze monumenten omvatten verschillende zaken. Zowel cultureel als natuurlijk erfgoed en materiële tot immateriële zaken namen – en némen -  een plek in op de lijst.

Reddingsmissies

Soms is het behoud van erfgoed alleen niet genoeg, bijvoorbeeld wanneer er verwoesting dreigt door de natuur of door oorlog. In 1959 startte UNESCO al een comité voor bescherming en heropbouw van cultureel erfgoed, een voorloper van het latere Werelderfgoedverdrag. Een van de bekendste missies is de onderneming in Zuid-Egypte voor het behoud van de Nubische Monumenten. Deze missie was het gevolg van de bouw van de Aswandam, die ervoor zou zorgen dat de wereldberoemde tempels van Aboe Simbel onder water zouden komen te staan. UNESCO ontmantelde de tempels compleet, zaagde ze in stukken  en zette ze zo’n 200 meter verderop weer in elkaar. Vele missies volgden deze gedurfde expeditie op.

Monumenten ‘in gevaar’

Op dit moment heeft UNESCO 48 monumenten aangemerkt als ‘in gevaar’. Hieronder vallen bijvoorbeeld de antieke resten van de stad Palmyra in Syrië evenals de oude overblijfselen van Aleppo. Het grootste deel van de ‘bedreigde’ monumenten bevinden zich in Afrika, maar er zijn er ook een aantal op andere continenten. Bijvoorbeeld het oostelijk deel van Rennell van de Salomonseilanden. Door een overdaad aan houtkap dreigt  dit natuurmonument ten onder te gaan. Door toezicht en strengere regels wil UNESCO zorgen dat het behouden blijft. Een ander voorbeeld is de maritieme handelsstad van Liverpool, die sinds 2012 op de gevarenlijst staat. Door de mogelijke aanleg van Liverpool Waters dreigen de resten verloren te gaan. Alles over de tien Nederlandse monumenten op de Werelderfgoedlijst leest u volgende week hier op IsGeschiedenis.

Boze gezichten

In jaren ’70 en ’80 was er onvrede binnen UNESCO. De Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Singapore beschuldigden de organisatie ervan dat het door de invloed van de Sovjet Unië meer oosterse ideeën opnam en daarmee tegen de westerse cultuur inging. Het draaide onder meer om het aansturen van de pers en journalisten door overheden. De drie bovengenoemde landen gaven in 1984 hun lidmaatschap uit onvrede op. Dit was een harde klap voor UNESCO, omdat het hierdoor een groot deel van haar fondsen verloor.

Eén grote, blije familie?

Halverwege de jaren ’90 kwam daar weer verandering in. Door de hulp aan journalisten bij hun missie voor vrije pers kwamen de drie grote spelers terug op hun beslissing. Groot-Brittannië werd opnieuw lid in 1997, de VS in 2003 en Singapore in 2007. Echter, de toelating van Palestina als volledig lid in 2011 bij UNESCO schoot in het verkeerde keelgat van de VS. Dit maal bleven zij wel lid van de organisatie, maar stopten wederom hun geldstroom.