Het Westerse mandaatsysteem in het Midden-Oosten

Turkije richt haar raketten naar het zuiden, Frankrijk stuurt een vliegdekschip naar het oostelijke deel van de Middellandse Zee en het Amerikaanse leger is klaar om aan te vallen zodra President Obama het bevel geeft: de Westerse landen staan op het punt Syrië binnen te vallen. Na de Eerste Wereldoorlog implementeerde de internationale gemeenschap het mandaatsysteem in het huidige Syrië, maar ook in Libanon, Palestina en Irak.

Het Ottomaanse Rijk werd door Osman I gesticht in de dertiende eeuw na Christus en zou uitgroeien tot een wereldrijk in het gebied dat vandaag de dag in het Westen bekend staat als het Midden-Oosten. Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak koos het Ottomaanse Rijk de kant van Duitsland waardoor ze verwikkeld raakte in een oorlog met Frankrijk en Groot-Brittannië. Nadat de oorlog verloren was, werd de opdeling van het Ottomaanse rijk geëist door de geallieerden in ruil voor vrede.

Het Verdrag van Sèveres

Op 10 augustus 1920 werd het Verdrag van Sèveres getekend tussen de Ottomanen en de geallieerden. In dit verdrag werd het mandaatsysteem geïmplementeerd, waardoor het Ottomaanse Rijk verdeeld werd in zones die onder de heerschappij zouden staan van Westerse mogendheden. Zo kreeg Groot-Brittannië de controle over Irak en Palestina en Frankrijk kreeg het huidige Libanon en Syrië onder haar hoede.

Het mandaatsysteem en diens kritiek

Het mandaatsysteem is uiteengezet in het Handvest van de Volkenbond, de voorloper van de Verenigde Naties. Artikel 22 stelt dat het mandaatsysteem er is voor koloniën en gebieden die als gevolg van de Eerste Wereldoorlog hun bestuurders kwijt zijn geraakt, maar niet zelf in staat zijn om op eigen benen te staan in de inspannende omstandigheden van de moderne wereld. Deze gebieden dienen een voogd te worden van moderne naties die dankzij diens middelen, ervaring of geografische positionering in staat zijn om een dergelijke verantwoordelijkheid op zich te nemen. Gemeenschappen die vroeger bij het Ottomaanse Rijk behoorden, hadden volgens de Volkenbond advies en assistentie nodig bij het besturen van diens gebieden. Het land dat het mandaat onder haar hoede zou nemen, was verplicht om rekening te houden met de wensen van de bevolking en diende elk jaar een voortgangsrapport te presenteren aan de Raad.

De Volkenbond stelde dus dat de gebieden in het Midden-Oosten het moderne Westen nodig hadden omdat ze niet op eigen benen konden staan. Critici stellen echter dat het mandaatsysteem een nieuwe vorm van imperialisme was, waarbij het Westen haar eigen gewin voorop stelde. Zo waren de olievoorraden in Irak van groot belang voor Groot-Brittannië en was het Suezkanaal belangrijk voor de wereldhandel.

Verzet en onafhankelijkheid

In vrijwel het gehele Midden-Oosten ontstond er veel verzet tegen het mandaatsysteem en het bestuur door vreemde mogendheden. Dit verzet leidde ertoe dat er een systeem van indirect bestuur werd geïmplementeerd, waarbij Arabische regeringen een bepaalde mate van onafhankelijkheid kregen. Echter werkte dit systeem ook niet omdat de onafhankelijkheid te beperkt was en ondemocratische regeringen geen steun van de bevolking genoten.

Zodoende duurde het verzet voort – met succes. Na ruim twee decennia kwam er een einde aan het mandaatsysteem in het Midden-Oosten en daarmee eindigde de directe invloed van Westerse mogendheden. Zo werd Irak onafhankelijk in het najaar van 1932, vertrok Groot Brittannië in 1948 uit Palestina en Syrië en Libanon verkregen hun onafhankelijkheid in 1936. Deze onafhankelijkheid betekende echter niet dat de landen nooit meer iets te maken zouden krijgen met de Westerse wereld, integendeel. Zo werd Irak het strijdtoneel van de Eerste en Tweede Golfoorlog in de jaren ’80 en ’90, Israël en het Palestijns gebied zijn al decennia hoofdpijndossiers voor Westerse politici die een vredesakkoord proberen te bereiken, en nu is Syrië aan de beurt.