Historische slaapgewoonten

Het advies dat je per nacht minstens acht uur aaneengesloten moet slapen is mogelijk gebaseerd op een mythe. Sterker nog, steeds meer onderzoek wijst erop dat een dergelijk slaappatroon zelfs onnatuurlijk is. Zo blijkt uit een historische studie dat de meeste mensen in de middeleeuwen hoogstens vier uur aan één stuk sliepen, en dat zij er 's nachts nog allerlei andere activiteiten op nahielden.

Ruim zestien jaar lang deed de Amerikaanse historicus Roger Ekirch van de Virginia Tech universiteit onderzoek naar de slaapgewoonten uit de geschiedenis. Na bestudering van onder andere dagboeken, hofgeschriften, medische journaals en literatuur uit de oudheid en de middeleeuwen kwam hij in 2005 tot een opmerkelijke conclusie. Mensen sliepen vroeger niet de hele nacht door, maar deden dit in meerdere fases.

Middeleeuwen
In de middeleeuwen kwamen de mensen na zonsondergang weinig buiten. De nacht werd gezien als gevaarlijk en was vooral het domein van criminelen en dronkenlappen. Over het algemeen ging men dan ook binnen enkele uren na het ondergaan van de zon slapen. Na vier uurtjes nachtrust kwamen de meeste mensen echter alweer uit bed. Zij bleven vervolgens een uur of twee wakker, waarna ze begonnen aan hun 'tweede slaap'. Gedurende die nachtelijke uurtjes waarop ze wakker waren ontplooiden de middeleeuwers allerlei activiteiten. Sommigen deden nog wat aan het huishouden, anderen begonnen te lezen of te bidden. In gebedsboekjes uit de 15de eeuw staan zelfs speciale gebeden voor tussen de twee slaapperiodes. Een dokter uit de 16de eeuw wist echter een nog veel betere invulling van de nachtelijke activiteit. Hij adviseerde zijn patiënten om niet aan het einde van de dag, maar na de eerste slaap te proberen een kindje te verwekken, want dan ´genoten zij er meer van´ en ´ging het beter´.

Nachtelijke ontmoetingen
De negatieve houding ten opzichte van de nacht veranderde enigszins rond de 17de eeuw. Tijdens de Reformatie en Contrareformatie moesten zowel katholieken als protestanten regelmatig hun toevlucht zoeken tot nachtelijke missen. Hierdoor was de nacht niet langer alleen het toneel van de losbandigheid, maar begaven ook de beschaafde mensen zich in het donker buitenshuis. Daarnaast kwam tegen het einde van de 17de eeuw in steeds meer Europese steden ook de straatverlichting op. Het resultaat was dat mensen zich vaker begaven in het nachtleven en dus minder tijd overhielden om in bed te liggen.

Industriële revolutie
De grootste verandering kwam echter pas in de 19de eeuw met de industriële revolutie. Veel arbeiders werkten 12 tot 14 uur op een dag en hielden geen tijd meer over om ’s nachts wakker te blijven. In een medisch journaal uit 1829 werd ouders dan ook aangeraden om hun kinderen af te leren in twee sessies te slapen. “Zolang ze niet ziek zijn, hoeven ze niet meer dan eenmaal op de dag te slapen. Draaien zij zich toch nog een keer om, dan dienen zij hierop terechtgewezen te worden”, aldus het advies. Opmerkelijk genoeg werd er in deze periode ook voor het eerst melding gemaakt van een aparte vorm van slaapstoornis, waarbij mensen midden in de nacht wakker werden en niet meer verder konden slapen.

Onnatuurlijk
Inmiddels is de meerderheid van de moderne mens gewend geraakt aan de achtuursslaap, maar toch denkt een groeiend aantal wetenschappers dat dit onnatuurlijk is. Zo stelt Russel Foster, een professor aan Oxford gespecialiseerd in bioritme, dat hij regelmatig patiënten krijgt die midden in de nacht in paniek wakker worden. “Ik stel ze dan gerust door te zeggen dat ze simpelweg een terugval ervaren naar het bimodale slaappatroon.” Dr. Gregg Jacobs, slaappsycholoog aan de Massachussetts Medical School en expert op het gebied van slapeloosheid, deelt die mening. Volgens hem is het wakker worden in het midden van de nacht in principe niet meer dan natuurlijk. De slaapstoornissen ontstaan alleen omdat mensen denken te moeten slapen in een achtuurspatroon. Zij willen na het wakker worden meteen weer in slaap vallen en raken, als dat niet lukt, in paniek.