Ilias: mythologisch heldendicht

De uitkomst van ons onderzoek laat zien hoe we taal, net als genen, kunnen gebruiken om meer te weten te komen over vraagstukken in de geschiedkunde, archeologie en antropologie

Aldus evolutiedeskundige Mark Pagel die aan het hoofd stond van een bijzonder historisch-genetisch onderzoek. Met behulp van een methode waarmee normaliter erfelijke informatie van mensen wordt ontcijferd, is de Ilias aan een taalanalyse onderworpen. Doel van het onderzoek was om het exacte jaar waarin dit wereldberoemde Griekse epos werd geschreven te achterhalen. De eerste onderzoeksresultaten wijzen in de richting van het jaar 762 voor Christus.

De Ilias wordt toegeschreven aan de Griekse dichter Homerus, die vermoedelijk in de 8e eeuw voor Christus leefde. Toch is het niet erg aannemelijk dat het heldendicht door één individu is geschreven. De meeste klassieke historici gaan er vanuit dat de Ilias een amalgaam van verhalen betreft die vanaf ongeveer de 13e eeuw voor Christus lange tijd mondeling zijn overgeleverd.

Het Griekse epos telt 24 delen, die zijn ‘genummerd’ met de 24 letters van het Griekse alfabet, van Α tot Ω. Het is opgebouwd uit zo’n 16.000 verzen. De titel is ontleend aan de oude Griekse benaming voor Troje: Ilios of Ilion. In de Ilias wordt namelijk een episode uit het laatste jaar van de tienjarige Trojaanse Oorlog beschreven. Dit conflict vond volgens de met mythe doorspekte overlevering plaats in de 13e of 12e eeuw voor Christus. Een Griekse coalitie onder aanvoering van koning Agamemnon trok met een gigantische vloot op richting Troje en wist de stad uiteindelijk te veroveren.

De belangrijkste figuren uit de Trojaanse Oorlog vormen ook de centrale personen in de Ilias. Naast Agamemnon zijn dit onder andere Helena, de vrouw van de Spartaanse koning Meleanos die door de Trojaanse prins Paris werd ‘geschaakt’, en Achilles. De ‘wrok’ van deze Griekse held vormt het overkoepelende thema. Hij moest zijn buitgemaakte meisje Briseïs afstaan aan Agamemnon, waarna hij lange tijd weigerde te vechten. Totdat de Trojaan Hektor zijn neef Patroklos vermoordde. Achilles nam wraak, doodde Hektor en was verlost van zijn wrok.

Erg verrassend is de uitkomst van het historisch-genetische onderzoek niet. Klassieke historici namen al aan dat de Ilias rond de 8e eeuw voor Christus op schrift werd gesteld. Toch vormt de techniek van vergelijkende taalanalyse, die deze vermoedens nu heeft bevestigd, een nuttige uitbreiding op historische onderzoeksmethoden.