Is de angst voor een nucleaire oorlog terug van weggeweest?

Vrijdag 1 februari 2019 werd het INF-wapenverdrag door de Amerikaanse president Trump opgezegd. Een dag erna volgde Rusland. Wat voor verdrag was het INF-verdrag? En is de angst voor een nucleaire oorlog uit de jaren 80 tot op deze dag nog aanwezig?

De angst voor nucleaire wapens

In de jaren ’80 van de vorige eeuw heerste al lange tijd angst voor een nucleaire oorlog. Deze angst begon tegen het eind van de jaren 70. De gemoederen tussen de Sovjet-Unie en Amerika liepen hoog op. Amerika was al onderdeel van de NAVO. De andere leden van de organisatie spoorden Amerika aan om in 1979 twee soorten langeafstandsraketten te verspreiden over verschillende landen in Europa. Dit was in antwoord op de Sovjet-Unie, die toen nieuwe raketten in Oost-Europa had geplaatst. Deze zouden West-Europa in minder dan tien minuten kunnen raken.

Dit leidde tot veel paniek voor het volk. De koude oorlog die velen in spanning hield leek steeds meer het begin te worden van een nucleaire oorlog. Het plaatsen van de raketten leidde tot grote demonstraties in Nederland, waar in totaal 48 middellangeafstandsraketten geplaatst zouden worden.

In 1987 werd het Intermediate-Range-Nuclear-Forces verdrag getekend (het INF-wapenverdrag). Aanwezig hier waren de toenmalige president van de Verenigde Staten Ronald Reagan en secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie Mikhail Gorbachev. Met het verdrag spraken de twee landen af dat ze zouden stoppen met het plaatsen van raketten in Europa, dat ze kernraketten zouden ontmantelen en dat nieuwe raketten geen groter bereik dan vijfhonderd kilometer mochten hebben.

Grootste demonstratie van Nederland

Het verdrag kwam als een opluchting voor veel Europeanen, ook voor mensen in Nederland. In het begin van de jaren ’80 had de wapenwedloop een grote impuls gekregen. Reagan had Jimmy Carter verslagen in de presidentiele verkiezingen in 1980 trok fel van leer tegen de Sovjet-Unie. De nieuwe Britse premier Margaret Thatcher deelde Reagans ideeën. In Nederland zorgde de wapenwedloop voor grote protesten. Op 21 november 1981 kwamen 400.000 demonstranten in actie tegen het plaatsen van Amerikaanse kruisraketten in Nederland. Deze demonstratie vond plaats op het Museumplein in Amsterdam. Een nog grotere demonstratie volgde in Den Haag. Maar zelfs na een petitie tegen de plaatsing van de kruisraketten, die 3.7 miljoen handtekeningen kreeg, ging het kabinet alsnog akkoord met het besluit van de NAVO. Dit hield het volk in verdere spanning.

Onderhandelingen over nucleaire wapens

In oktober 1980 begonnen desondanks de onderhandelingen over het INF-wapenverdrag. In november 1981 stelde de Verenigde Staten voor dat de NAVO niet langer langeafstandsraketten zou plaatsen als de Sovjet-Unie zijn kernkoppen zou ontmantelen. Lange tijd lagen de onderhandelingen echter stil, mede doordat er tussen 1982 en 1985 drie leiders van de Sovjet-Unie achter elkaar overleden door gezondheidsproblemen. Vanaf 1985 pakte Gorbatsjov de onderhandelingen weer op en deed dat voortvarender dan zijn voorgangers. Die voortvarendheid leidde uiteindelijk tot het INF-wapenverdrag dat in 1987 getekend werd en het jaar daarop bekrachtigd zou worden.

De val van de Berlijnse muur en de Sovjet-Unie

Twee jaar later werd alles anders. Op 9 november 1989 ging de Berlijnse muur open Dat werd het symbolische begin van het einde van de Koude Oorlog. Na een mislukte coup op het regime van Michail Gorbatsjov werd de Sovjet-Unie ontmanteld, en Boris Jeltsin werd de nieuwe Russische president. Met het einde van de Koude Oorlog kwam een einde aan de wapenwedloop tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie.

Nieuwe wapenwedloop?

Op 4 december 2018 beschuldigde de NAVO Rusland van het verbreken van het INF-wapenverdrag. Wanneer Rusland niet na 60 dagen aan zou kunnen tonen dat zij onschuldig waren zou de NAVO het verdrag ook verbreken. Meerdere NAVO-leden beschuldigen Rusland van het maken van een nieuwe langeafstandsraket. Deze raket zou een bereik van meer dan 500 kilometer hebben. Zo’n wapen zou van Europa een slagveld kunnen maken. Vrijdag 1 februari 2019 zette Trump het verdrag stop. Nu het verdrag is beëindigd lijken Amerika en Rusland hun oude posities in de wapenwedloop weer te betrekken. Maar er zijn meer spelers in het spel. Ook China laat steeds vaker hun macht zien, en met Noord-Korea is een nieuwe nucleaire macht opgestaan. Voor Trump genoeg redenen om zijn oude verdragen te verbreken. Daarmee lijkt de wapenwedloop uit de jaren ’80 weer terug te keren.