Jeroen Bosch (1450-1516): een mysterieuze laatmiddeleeuwse schilder

Twee beroemde werken waarvan gedacht werd dat zij van schilder Jeroen Bosch waren zijn toch niet van Jeroen Bosch, zo is uit onderzoek gebleken. Het gaat om de schilderijen Kruisdraging van Christus en Zeven Hoofdzonden. Een opmerkelijke ontdekking: de werken werden gezien als belangrijke schilderijen van Bosch. Wie was deze schilder uit ‘s-Hertogenbosch?

Een echte schildersfamilie

Jeroen Bosch - geboren als Jheronimus van Aken - werd rond 1450 geboren in de Vughterstraat in ’s-Hertogenbosch. In het huis waarin Bosch geboren werd deelden de vader en ooms van Bosch het familieatelier: een echte schildersfamilie dus. Hoewel er niet veel zeker is over het leven van Bosch, wordt gedacht dat hij als schilder in opleiding ging in het atelier van zijn vader. Toen Bosch 12 jaar oud was, verhuisde het gezin naar een huis aan de Markt. Daar kregen Jeroen en zijn broer Goessen hun schildersopleiding. Rond 1480 trouwde Bosch met Aleid van de Meervenne, een vrouw uit een welvarende familie.

Een elitair gezelschap

Het Narrenschip

Bosch was katholiek. Rond 1488 sloot hij zich aan bij De Illustre Lieve Vrouwe Broederschap. De Broederschap werd in 1318 opgericht ter ere van Maria. Vanaf de 14e eeuw heeft deze organisatie een grote bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van ‘s-Hertogenbosch als muzikaal centrum van laat middeleeuwse muziek. Naast Bosch werden ook andere bekende en hoogstaande personen lid van deze organisatie, waaronder Willem van Oranje. Een elitair gezelschap dus.

Een artiestennaam

Rond 1488 begon Bosch ook met het signeren van zijn schilderijen. Hierbij gebruikte hij niet zijn eigen naam, maar een ‘artiestennaam’: Jheronimus Bosch. Zij naam was een verwijzing naar de stad waarin hij woonde. Vandaag de dag is Bosch bekend onder meerdere namen, zoals Hiëronymus Bosch, Jheronimus van Aken, Jheronimus Bosch en Jeroen Bosch. In Spanje staat Bosch bekend als El Bosco.

Belangrijke werken van Jeroen Bosch

Bosch was een schilder van de Noordelijke renaissance. Dit was een kunsthistorische stroming in de 15e en 16e eeuw in het noorden van Europa die onder invloed van de Italiaanse hoogrenaissance tot stand kwam. De stroming streefde naar een herleving van de kunst uit de klassieke Oudheid. Bosch staat bekend om zijn satirische werken en het soms duistere of mysterieuze karakter van zijn schilderijen. Demonen en andere mystieke wezens, maar ook de natuur, spelen een belangrijke rol in de schilderijen van Bosch. Zo nam Bosch in het schilderij De Keisnijding (ca. 1475-1480) de medische praktijken uit de Middeleeuwen op de hak. Het Narrenschip (ca. 1488-1516) gold bovendien als kritiek op geestelijken die ‘aardse genoegens’ nastreefden.

De Keisnijding

Andere voorbeelden van werken van Bosch zijn Tuin der Lusten (ca. 1480-1490) en Het Laatste Oordeel (ca. 1490).

Twijfels en een nieuwe ontdekking

Nu blijken de schilderijen Kruisdraging van Christus en waarschijnlijk Zeven Hoofdzonden na onderzoek toch niet van Bosch te zijn. Het onderzoek werd uitgevoerd door het Bosch Research and Conservation Project (BRCP). Zeven Hoofdzonden is nog niet voldoende onderzocht en moet nog beter bekeken worden door het BRCP, maar er werd hiervoor vanuit Spanje – waar het schilderij hangt – geen toestemming gegeven. Toch is er ook ‘beter’ nieuws vanuit de organisatie: afgelopen week werd bekend dat een tekening waarvan gedacht werd dat het door een ‘assistent van de assistent’ van Bosch gemaakt werd volgens het BRCP door Bosch zelf gemaakt is.

Een jubileumjaar, een tentoonstelling en een documentaire

2016 wordt een bijzonder jaar: in februari dat jaar is de 500ste sterfdag van Bosch. Ter ere hiervan worden in ’s-Hertogenbosch het hele jaar evenementen ter ere van Bosch georganiseerd. Op de website www.bosch500.nl is hierover meer informatie te vinden. Daarnaast is in Het Noordbrabants Museum in ’s-Hertogenbosch vanaf 13 februari een tentoonstelling te zien van Bosch. Speciaal voor deze tentoonstelling komen 19 tekeningen en 20 schilderijen vanuit de hele wereld naar Nederland. Hiermee wordt deze tentoonstelling de grootste overzichtstentoonstelling van werken van Bosch die ooit georganiseerd is. Meer informatie over deze bijzondere tentoonstelling kun je hier lezen.
Ook op het witte doek wordt Bosch en het onderzoek rondom zijn schilderijen niet vergeten. Door Pieter van Huystee is over het werk van het BRCP een documentaire gemaakt: Jheronimus Bosch: geraakt door de duivel. Deze documentaire gaat op 20 november tijdens het IDFA in Amsterdam in première.