Klinkende kerkklokken en gestolen klepels: het Sint Thomasluiden in Friesland

Op 21 december gaat in het noordoosten van Friesland een bijzondere traditie van start. In de dorpen Katlijk en Oudehorne worden tussen 21 december en 1 januari tijdens het Sint Thomasluiden de klokken geluid. Een bijzonder klinkende traditie die op de dag van de heilige Thomas plaatsvindt.

De ongelovige Thomas

Het Sint Thomasluiden vindt plaats op 21 december, de dag van de heilige Sint Thomas. Het verhaal gaat dat de apostel Thomas niet geloofde dat Jezus uit de dood was opgestaan. Hier komt ook de uitdrukking ‘een ongelovige Thomas’ vandaan. Op 21 december worden op verschillende plekken in de wereld rituelen en tradities uitgevoerd. Oorspronkelijk waren er, vóór de kerstening, rond die tijd allerlei heidense midwintergebruiken. Veel van deze tradities waren bedoeld om het dagelijks leven op zijn kop te zetten. Deze heidense tradities werd gekerstend. Al in de 16e eeuw waren er ook van zulke tradities in Nederland. Er bestaat zelfs een geschrift van Erasmus uit 1521 waarin hij klaagt over dansende mensen in de Rotterdamse kerken tijdens de Thomasnacht.

Buitengesloten Belgen

Ook op andere plaatsen in de wereld werd aandacht besteed aan de dag van Sint Thomas. Zo werd de dag van Sint Thomas in België ook wel ‘Sluiterkesdag’ genoemd. Op deze dag sloten kinderen hun leraren en werknemers hun werkgevers buiten de deur, en lieten ze pas weer binnen wanneer de werkgevers of leraren hadden getrakteerd of op een andere manier een tegenprestatie leverden.

Thomasluiden in Friesland

In het noorden van Nederland, in de Zuid-Oost hoek van Friesland, worden tussen 21 december en 31 december de klokken geluid. De traditie was van oorsprong bedoeld om boze geesten weg te jagen. In de 18e eeuw kwam dit Thomasluiden als voor in de Friese Wouden. Iedereen kon zich in deze periode naar het kerkhof begeven om in de klokkenstoel de klok te luiden. Klokkenluiders losten elkaar af zodat de klok kon blijven luiden. Niet iedereen was hier even blij mee: in Katlijk werden zelfs klepels uit de klokken gehaald om het lawaai te doen stoppen.

De beste klokkenluider

Nu wordt het Thomasluiden alleen nog in de Friese dorpen Katlijk en Oudehorne gevierd. Hoewel het vroeger gebruikelijk was om de klokken in de periode tussen Kerstmis en Oud en Nieuw dag en nacht te luiden, is het in Katlijk alleen nog overdag toegestaan om de klokken te luiden. Naast het luiden van de klokken zelf worden er ook andere activiteiten rondom de traditie georganiseerd. In 1967 werd er in Oudehorne een wisselbeker voor de beste klokkenluider uitgereikt. Ook vandaag de dag worden er nog wedstrijden gehouden voor de beste klokkenluider. Om de twee dorpen die de traditie nog in ere houden met elkaar te verbinden wordt er tegenwoordig een Thomaskuiertocht georganiseerd; een tocht die langs verschillende Friese plaatsen loopt, waaronder Oudehorne en Katlijk.