Kranten als platform voor politiek en bedrijfsleven

Martijn Koolhoven, redacteur van de Telegraaf, is op non-actief gezet wegens belangenverstrengeling en ook de baas van nieuwszender Al Jazeera, Wadah Khanfar, stapt op. Hij zou gehoor hebben gegeven aan de Amerikanen om berichtgeving op de Arabische nieuwszender aan te passen. Dat berichtgeving niet objectief is blijkt dus weer. Zelfs in het Nederland van de 20e eeuw waren de kranten een weerspiegeling van de politiek.

Nieuwsbladen duiden het klimaat aan van de maatschappijen waar ze toe behoren. Ze zijn een bron van nieuws in een tijdsperiode en verwoorden ook de denkbeelden van de desbetreffende periode. Zo spelen economische condities, politieke stromingen ongemerkt een sturende rol in de berichtgeving, zoals tijdens de verzuiling.

Polarisatie

Nederland was sinds het einde van de negentiende eeuw gesegmenteerd geraakt. In die tijd was er in Nederland sprake van een grondig moderniseringsproces door de industrialisatie, de groei van het onderwijs en de verstedelijking. Ook werd de parlementaire democratie ingevoerd na de wetswijzigingen van 1848. Het moderniseringsproces had verschillende gevolgen. Eén daarvan was de opkomst van de arbeidersklasse, die zich eind 19e eeuw begon te organiseren in socialistische vakbonden en partijen. Zij eisten uitbreiding van kiesrecht en een grotere stem in de maatschappij. De conservatieve katholieken en protestanten wilden daar niks mee te maken hebben en streden op hun beurt voor onderwijs in de lijn van hun geloofsovertuiging.

Verzuiling

Zodoende ontstonden de verschillende zuilen in de Nederlandse samenleving. Er was een scheiding in de maatschappij ontstaan tussen de katholieken, protestanten, socialisten en neutraal-liberalen. Die scheiding kwam in alle segmenten van de samenleving tot uitdrukking. Zo mochten gereformeerde kinderen niet met ‘roomse kinderen’ spelen en woonden er ‘goddeloze socialisten’ in het dorp verderop. Elke zuil werd een eiland binnen de maatschappij. Zo was er een katholieke zuil, die bestond uit een hecht netwerk van katholieke organisaties, waaronder kranten, jeugd- en sportorganisaties, vakbonden, schoolverenigingen en een grote politieke partij vielen. Ze stonden allen onder het toeziende oog van de kerk. De organisaties werkten nauw met elkaar samen en vrijwel alle katholieken in Nederland waren trouw aan de zuil. De kerkelijke leiding zorgde er voor dat de mensen zich ook hielden aan de regels die de kerk uitvaardigde, Zo mochten ze bijvoorbeeld alleen de Katholieke Volkskrant lezen en was het lezen van een socialistische krant verboden. Bij de andere zuilen golden identieke regels.

Kranten

De meeste landelijke en veel regionale kranten behoorden dus tot een van de vier zuilen: de protestantse-, katholieke-, socialistische- en liberaal-neutrale zuil. Andere kranten hadden zich openlijk verbonden met een politieke partij, zoals de liberale NRC en het Algemeen Handelsblad en communistische Tribune. Dat schemerde bovendien door in de inhoud. De kranten waren sterk gericht op de eigen achterban. Zo werden slechts geestverwanten geïnterviewd, werden de stukken gecontroleerd door bijvoorbeeld het kerkbestuur en werd er geen kritiek gegeven op de eigen politieke partij. De meeste kranten waren in handen van politici, wat een hoop verklaard. Objectiviteit, vrijheid van meningsuiting en het toepassen van hoor en wederhoor, nu de stokpaardjes van de objectieve berichtgeving, had toen nog een andere betekenis.

Objectiviteit

Of objectiviteit ook daadwerkelijk is na te streven is een discussie op zich en blijft een probleem van alle tijden, zoals ook vandaag de dag nog blijkt uit de berichtgeving. Zo is vandaag een journalist van de Telegraaf, Martijn Koolhoven, op non-actief gezet wegens belangenverstrengeling. Hij zou zich laten betalen voor verhalen door bedrijven als Sapph.  Daarnaast is de baas van nieuwszender Al Jazeera, Wadah Khanfar, opgestapt doordat uitgelekt was dat hij gehoor gaf aan de Amerikanen om berichtgeving op de Arabische nieuwszender aan te passen. Hij zou constant in contact hebben gestaan met de militaire inlichtingendiensten in de Verenigde Staten.