Louis Couperus

‘Zo ik iets ben, ben ik een Hagenaar’. Het is een beroemde uitspraak van Louis Couperus, die gek genoeg het grootste gedeelte van zijn leven buiten Den Haag doorbracht. Zijn werk loopt uiteen van poëzie tot reisverhalen en historische romans. Couperus was naast een begenadigd schrijver ook een bijzondere verschijning. Hij wordt meestal omschreven als een echte dandy. Couperus werd 150 jaar geleden geboren.

Louis Couperus werd geboren op 10 juni 1863 in Den Haag in een rijke familie van bestuurders in Nederlands-Indië. Couperus was de jongste van een gezin van elf kinderen. Zijn vader, John Ricus Couperus, was raadsheer geweest in het gerechtshof van Nederlands-Indië. Zijn moeder, Catharina Geertruide Reynst, was van adellijke komaf. De jonge Couperus interesseerde zich niet in een carrière als ambtenaar, zoals zijn directe familie had gedaan. Dit tot grote teleurstelling van zijn vader. Die vond zijn zoon bovendien te ‘vrouwelijk’ en kon niet begrijpen waarom de jonge Couperus zich liever bezig hield met het schrijven van poëzie.

Jeugd

In 1872 verhuisde de familie Couperus naar Buitenzorg in Nederlands-Indië. Daar woonden zij zes jaar voor zij terugkeerden naar Nederland. Couperus ging vervolgens kort naar de HBS, maar na twee keer te zijn blijven zitten, stopte hij met die opleiding. Hij volgde daarna een studie tot middelbaar onderwijzer Nederlands en rondde dat in 1886 af.

Beginperiode als schrijver

Niet lang na zijn afstuderen bracht Couperus zijn succesvolle debuutroman Eline Vere uit. Het boek gaat over de jonge vrouw Eline, die zich in de gegoede kringen van de samenleving in Den Haag bevindt. Ondanks haar familie, vriendschappen en makkelijke leventje voelt ze zich ongelukkig. De roman werd als feuilleton zo populair dat mensen er bijvoorbeeld in de tram met elkaar over spraken. “Heb jij het al gehoord? Eline is dood.”

Louis Couperus als dandy

Louis Couperus werd meestal omschreven als een echte dandy. Hij droeg onberispelijke kleding, praatte op een geforceerde manier en was erg netjes in zijn manieren. Auteur Adriaan van Dis omschreef Couperus in een uitzending van De Wereld Draait Door dan ook als een aparte man. Hij droeg een ring om elke vinger en vijlde zijn nagels in punten. Er werden hem ook androgyne kenmerken toegeschreven, wat inhield dat hij veel vrouwelijke trekjes had, iets dat zijn vader hem ook verweet. Net als de bekendste dandy, Oscar Wilde, deden over Couperus geruchten de ronde dat hij homoseksueel was. Aan het einde van de 19e eeuw werd dat buiten de kunstenaarswereld nog niet geaccepteerd.

Huwelijk met zijn nicht

In 1891 trouwde Couperus met zijn nicht Elisabeth Baud, wat binnen de hogere kringen van de samenleving niet ongebruikelijk was. Het huwelijk was naar alle waarschijnlijkheid deels gespeeld. Couperus was vermoedelijk homoseksueel en het huwelijk met Elizabeth gaf hem een mogelijkheid de schijn op te houden dat hij hetero was. Hoewel het huwelijk geen fysieke relatie betrof konden de twee het goed met elkaar vinden en reisden zij de halve wereld over.

De stille kracht

Eén van Couperus bekendste werken is De Stille Kracht. Het was geïnspireerd op zijn reizen naar Nederlands-Indië en de situatie die hij daar aantrof. De fictieve Nederlandse politicus, Otto van Oudijck, die de hoofdrol heeft in het boek voelde zich tegengewerkt door ‘de stille kracht’. De cultuurverschillen tussen de Hollanders en de Javanen waren te groot: “Wat doet de Kandjeng Toean nu hier… Het is hier niet goed, het is hier niet goed… tjelaka, tjelaka… En zijn spiedende oogen gleden op en neêr langs den breeden rug van zijn heer, die maar stond en uitzag… Waar zag hij naar toe…? Wat zag hij aanwaaien in den wind…? Zo vreemd, die Hollanders, vreemd…” De tegenstellingen tussen Oost en West keerden regelmatig terug als thema in de boeken van Couperus.

Het verval en het noodlot als thema

Het ‘verval’ en het ‘noodlot’ waren thema’s die vaak terugkeerden in de boeken van Couperus. Het noodlot en het verval sloegen volstrekt willekeurig en genadeloos toe. In het boek Iskander uit 1920 schreef hij over Alexander de Grote. Op het hoogtepunt van zijn macht werd hij dronken gevoerd en raakte zijn rijk in verval. In Eline Vere schreef Couperus ook over het noodlot: “Een... twee... drie, vier, vijf... De laatste twee vielen er in vóór zij het flesje had kunnen oprichten. Vijf... zou dat te veel zijn? Zij weifelde een poos. Met die vijf druppels zou ze toch zeker slapen. Zij weifelde nog steeds. Maar opeens nam zij een besluit, toegelokt door het vooruitzicht te zullen rusten. En zij dronk.” Eline nam een overdosis slaapmiddel en overleed daardoor.

Populariteit van Couperus

Couperus stierf zelf in 1923, maar zijn werk bleef onverminderd populair. Er zijn verschillende televisieseries, films en toneelstukken van zijn boeken gemaakt en nog altijd worden er heruitgaven gepubliceerd. Voor het 150-jarig jubileum van Couperus zijn er in 2013 speciale evenementen zoals tentoonstellingen en lezingen.

Leestip:

De kolonie op drift – De representatie en constructie van koloniale identiteit in fictie over de zeereis tussen Nederland en Nederlands-Indië (1850-1940)
Auteur: Coen van ’t Veer
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048259
Winkelprijs: €29,-

Bestel De kolonie op drift