Maarten Luther - zijn leven & werk

De Duitse theoloog Maarten Luther is één van de meest invloedrijke christelijke denkers. Hij is vooral bekend om zijn vijfennegentig stellingen die hij in 1517 op de deur van de Slotkerk in Wittenberg spijkert. Deze gebeurtenis wordt gezien als het beginpunt van de reformatie en het protestantisme.

Het vroege leven van Maarten Luther

Maarten Luther werd geboren op 10 november 1483 in Eisleben als zoon van Hans en Margarethe Luder (Luther veranderde zijn naam later, waarschijnlijk naar het Griekse Eleutherius, dat ‘de vrije’ betekent). Het gezin verhuisde in 1484 naar Mansfeld, waar Hans Luder carrière maakte in de kopermijnbouw. In 1501 begon Luther aan zijn studie in de artes liberalis in Erfurt. Luthers vader hoopte dat zijn zoon zich zou specialiseren in de rechten, maar een blikseminslag zou het leven van Luther voor altijd veranderen.

Onweer

In 1505 kwam Luther na een bezoek aan zijn ouders in een gevaarlijke onweersbui terecht. Vlakbij hem sloeg de bliksem in. De doodsbange Luther deed onmiddellijk de belofte dat hij monnik zou worden. Kort daarna meldde hij zich bij het klooster van de augustijner heremieten in Erfurt. Zijn ouders en vrienden, die hem als een levenslustig mens kenden, waren ontsteld.

Vroomheid

De radicale belofte van Luther paste goed in de cultuur van zijn tijd. Aan het einde van de vijftiende eeuw was er namelijk in Duitsland een cultuur van vroomheid en bestraffing ontstaan. De algemene opvatting was dat men bij plotseling overlijden geen mogelijkheid meer had om boete te doen. Zo kon men voor eeuwig door God veroordeeld worden.

Religieuze vertwijfeling

De onzekerheid over de goddelijke genade bij de totstandkoming van het oordeel leidde bij Luther tot een innerlijke verscheurdheid, die hij ‘religieuze vertwijfeling’ noemde. Hij zou zich in zijn theologische werken uitgebreid met deze vraag bezig blijven houden. Volgens Luther is de mens uiteindelijk  overgeleverd aan Gods genade in positieve zin.

Hoogleraar en priester

Luther was inmiddels gepromoveerd in de theologie en hoogleraar geworden aan de universiteit van Wittenberg. Als theoloog heeft hij veel geschreven over de verhouding van de mens tot God en Gods genade.

Aflaatbrieven

In de praktijk was hij werkzaam als predikant in de Stadskerk van Wittenberg en nam hij regelmatig biechten af. Hij merkte echter dat de mensen steeds minder kwamen biechten en in plaats daarvan afreisden naar steden als Jüterbog en Zerbst om daar aflaatbrieven te halen. Met deze brieven konden mensen zielenheil verkrijgen, iets wat in strijd was met Luthers opvattingen over Gods genade.

Vormen van misbruik

Het vergeven van de zonden door de katholieke kerk bestond al sinds de vijfde eeuw. In die tijd kon een christen de begane zonde opbiechten bij een bisschop en vergeving krijgen in ruil voor religieuze taken. In de loop der tijd werd dit systeem steeds meer uitgebreid en ontstonden er vormen van misbruik. Zo begonnen in de late middeleeuwen lokale geestelijken religieuze activiteiten te belonen met aflaatbewijzen voor toekomstige zonden.

Weg uit het vagevuur

In 1517 gaf paus Leo X toestemming om aflaten te verkopen in ruil voor een bijdrage aan de bouw van de nieuwe Sint Pieterskerk in Rome. Aflaten werden nu ook verkocht aan mensen die niet eens gebiecht hadden, of die een aflaat wilden gebruiken voor de toekomst, of zelfs om een overledene mee uit het vagevuur te bevrijden. De praktijk van het aflaatsysteem begon uit de hand te lopen en Luther wilde hier bezwaar tegen maken.

De stellingen van Luther

Luther begon zich in zijn preken al uit te spreken tegen de aflaathandel. Op 31 oktober 1517 schreef hij een brief aan zijn kerkelijke meerderen, waarmee hij een einde aan deze handel hoopte te maken. Aan de brief voegde hij vijfennegentig stellingen toe, die dienden als beginpunt voor een discussie.

Op de deur gehamerd, of niet?

Luther zou deze lijst met stellingen op de deur van de Slotkerk van Wittenberg hebben gespijkerd, maar dat verhaal is volgens sommigen apocrief. Zo is er nooit een lijst met stellingen gevonden en is het vastspijkeren van een aankondiging op een kerkdeur zonder instemming van een bisschop redelijk provocatief. Het staat wel vast dat Luther de brief schreef aan zijn superieuren en de stellingen daaraan toevoegde.

Luther wordt in de ban gedaan

Het duurde enige tijd voordat Luther een officiële reactie van de paus kreeg. Het Vaticaan richtte een commissie op om de stellingen van Luther te onderzoeken. Zijn voorstellen werden opgevat als een aanval op de positie van de paus en Luther kreeg het verzoek zich te distantiëren van zijn stellingen. Op 15 juni 1520 ontving hij de dreigbul Exsurge Domine. Luther verbrandde deze bul, waarop hij op 3 januari 1521 officieel geëxcommuniceerd werd. 

Een blijvende invloed

In 1546 vertrok Luther naar zijn geboorteplaats Eisleben waar hij op 18 februari overleed. Hij werd bijgezet in de Slotkapel in Wittenberg. De vijfennegentig stellingen worden nog steeds gezien als het beginpunt van de Reformatie en het protestantisme, waarmee Luther de geschiedenis blijvend beïnvloed heeft.