Méér dan vier dagen wandelen: waarom de vierdaagse een Nederlandse traditie is

Tienduizenden mensen hebben zich verzameld in Nijmegen. Het is weer tijd voor de vierdaagse, een van de grootste wandeltochten op de wereld. Voor kinderen bestaat er een avondvierdaagse; voor iedere Nederlander is er de mogelijkheid te wandelen in groepsverband. Dit is leuk én bovenal gezond. Maar hoe is deze traditie geworden voor wat het nu is?

De wandeltochten vormen een eenvoudige oplossing van een oud probleem. Sinds de negentiende eeuw bestonden er zorgen over de gezondheid van het Nederlandse volk. In de loop van deze eeuw groeide volksgezondheid uit tot een politieke kwestie. De slechte omstandigheden in steden dwong de Nederlandse overheid stappen te nemen. De gevolgen van een slechte volksgezondheid bedreigde heel Nederland: ongezonde arbeiders zouden de Nederlandse economie doen krimpen, ongezonde militairen zouden de toekomst van Nederland in gevaar brengen.

Gezondheidskwestie

Hoe los je de problemen van volksgezondheid op? Bewegingsonderwijs werd verplicht in 1890. De overheid wilde echter niet té ver gaan. Het verbeteren van de volksgezondheid was een duur en relatief nieuw verschijnsel. Veel pogingen tot verbetering volgden particuliere initiatieven.

Wandelen voor het vaderland

In 1908 werd de eerste Nederlandse sportkoepel opgericht, dit was de Nederlandsche Bond voor Lichamelijke Opvoeding. De doelstelling van deze organisatie was het bevorderen van de volksgezondheid. De eerste vierdaagse ‘wandelmarsch’ ging een jaar later van start. Dit was de voorloper van de huidige Nijmeegse vierdaagse.

De eerste jaren

In 1909 waren er dertien verschillende startplaatsen en dertien verschillende wandelroutes. In de loop van de jaren organiseerden verschillende steden verschillende vierdaagsen.

Naar de Nijmeegse kazerne

Het eindpunt veranderde ook over de jaren. Er was echter een traditie ontstaan. De Prins-Hendrikkazerne van Nijmegen vormde een populair eindpunt voor de vierdaagsen; steeds vaker eindigden de wandeltochten op deze plek. Het aantal steden dat het startpunt faciliteerde nam tegelijkertijd af. Sinds 1925 wordt de vierdaagse enkel georganiseerd in Nijmegen. Deze vierdaagse was toegankelijk voor alle mannen, maar werd voornamelijk bewandeld door militairen. Deze kregen hier de kans hun uithoudingsvermogen te testen, ook konden zij zich laten zien aan het Nederlandse volk.

Wandelen tot het invallen van de avond

De vierdaagse bleef een succes en het aantal wandelaars nam jaarlijks toe. Tot aan de Tweede Wereldoorlog bleef het aantal wandelaars groeien. De jaren van mobilisatie en bezetting maakte de tocht onmogelijk. Uit angst voor samenscholingen was de tocht tijdens de bezettingsjaren verboden. Het verbod had echter een onbedoeld gevolg: afzonderlijke steden begonnen met het organiseren van een eigen avondvierdaagse. Deze ‘vierdaagsen’ waren kleinschaliger en de wandelafstanden waren korter. De tochten waren veel toegankelijker voor volwassenen en hun kinderen. Dorpjes en steden probeerden op deze manier het Duitse samenscholingsverbod te omzeilen.

Wandelen als vaderlands handelen

Hier werd een traditie geboren. Het Duitse samenscholingsverbod zorgde voor een opleving. Steeds vaker organiseerden mensen eigen wandeltochtjes. De alternatieve avondvierdaagsen werden een middel om zich te verzetten tegen de Duitse bezetter. De wil om te lopen verdween niet na de oorlog; het aantal wandelaars groeide explosief. De vierdaagse van Nijmegen werd groter dan ooit en steeds meer steden omarmden de avondvierdaagsen.

The walk of lives

Hoe wordt een gebruik een traditie? Wat ooit begon als een gezondheidsmars groeide in de loop van de twintigste eeuw uit tot een politiek protest tegen een bezet Nederland. Dit doel bestaat natuurlijk al lang niet meer. De gezondheid staat weer voorop, sportverenigingen en scholen moedigen kinderen aan om mee te lopen aan de avondvierdaagse. In Nijmegen gaat men verder, de wandeltocht dient de deelnemer een moe maar voldaan gevoel te geven.

Tijden veranderen

Het gezondheidsideaal staat echter onder druk. Er bestaat kritiek op de grote hoeveelheden snoep die gepaard gaat met de avondvierdaagse. Ook zijn er zorgen over het drinkgedrag op de vierdagenfeesten. Voor een grote groep gaan de vierdaagsen blijkbaar over meer dan gezondheid: het gaat om gezelligheid. De oude gebruiken zijn simpelweg een aanleiding om samen te zijn, zoals het hoort bij een traditie.