Muiderslot werd bijna gesloopt

Het Muiderslot is een van de herkenbaarste kastelen in Nederland. Veel belangrijke mensen uit de geschiedenis, van graaf Floris V tot P.C. Hooft, hebben er gewoond. Toch werd het middeleeuwse kasteel aan het begin van de 19e eeuw bijna gesloopt.

Middeleeuws kasteel

In 1285 werd een bestaand tolgebouw omgebouwd tot het Muiderslot door graaf Floris V van Holland. Het kasteel staat aan de monding van de Vecht en dat was niet voor niets. De Vecht was een belangrijke handelsroute en vanuit het kasteel kon men zodoende goed het verkeer op de rivier controleren. Dat gebeurde dan ook. Onder Floris V werd het Muiderslot echt een tolburcht. Daarnaast had de ligging aan de riviermonding ook een belangrijke strategische functie, want niet alleen handelaren kregen met het fort te maken, ook eventuele vijandelijke legers moesten eerst langs het kasteel zien te komen voordat zij verder konden.

In de loop der tijd is het kasteel vaak verbouwd en versterkt tot het een sterk middeleeuws uiterlijk had met slotgracht en ophaalbrug. Aan het einde van de middeleeuwen waren echter de kanonnen in opkomst, waarvan de kogels dwars door de muren van eerst onneembare kastelen heen kunnen schieten. Het Muiderslot bleef ondanks dat nog lang een belangrijke functie hebben in de verdediging van Nederland, bijvoorbeeld als onderdeel van de Noord-Hollandse Waterlinie. Dit was een plan dat in de 17e eeuw bedacht werd om een strook land onder water te zetten bij een invasie zodat vijandelijke legers niet konden oprukken naar de steden in West-Nederland.

P.C. Hooft

Het kasteel werd niet alleen voor militaire functies gebruikt. In de 17e eeuw zou het ook de thuisbasis zijn geweest voor de zogenaamde ‘Muiderkring’ die in contact stonden met Pieter Corneliszoon Hooft. Hooft behalve dichter en schrijver ook baljuw, een vertegenwoordiger van de vorst in de rechtbank. In die functie werd het Muiderslot vanaf 1609 zijn ambtswoning. De brieven die hij tijdens zijn verblijf daar schreef aan allerlei kunstenaars en schrijvers, onder andere Constantijn Huygens en Joost van den Vondel, werden in de 19e eeuw geïnterpreteerd als een gezelschap dat regelmatig in het Muiderslot bijeenkwam. Van dit genootschap werden zelfs schilderijen gemaakt. In feite was dit echter vooral geromantiseerd verleden dat de Noordelijke- en Zuidelijke Nederlanden, die in 1815 waren samengevoegd in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, een gedeeld verleden moest geven. Het was echter wel dit idee over P.C. Hooft en zijn erudiete vrienden dat het Muiderslot zou redden van de sloop.
Schilderij ‘De Muiderkring’ uit 1852 van Jan Adam Kruseman Muiderslot

Sloop dreigt

De baljuws na Hooft verbleven steeds minder op het Muiderslot en het achterstallig onderhoud stapelde zich op. Tijdens de Franse bezetting van Nederland werd het interieur kapotgeslagen door Patriotten uit Amsterdam en werd het kasteel gebruikt als gevangenis en kruitopslag. Toen in 1815 het koninkrijk gevormd werd was het kasteel er zo slecht aan toe dat het onbewoonbaar was. In 1925 werd bekendgemaakt door de overheid dat het slot gesloopt zou worden.

Dit plan stuitte echter op veel weerstand, vooral van bewonderaars van P.C. Hooft. Het huis van de ‘Hollandse Shakespeare’ moest volgens hen voor het nageslacht bewaard blijven. Deze protesten waren niet aan dovemansoren gericht: koning Willem I zelf zorgde ervoor dat het kasteel in stand bleef. Geld voor renovatie was er echter nog steeds niet. Daarom bleef het kasteel tot ver in de negentiende eeuw in bouwvallige staat.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Muiderslot gered

De bewonderaars van P.C. Hooft en Vondel waren het kasteel echter niet vergeten, en probeerden steeds opnieuw om er een museum van te maken. Uiteindelijk was dit succesvol, en in Muiderslot werd in 1878 een van de eerste Rijksmusea in Nederland. De beroemde architect Pierre Cuypers, die ook het Centraal Station en het Rijksmuseum in Amsterdam had ontworpen, kreeg de opdracht om het kasteel in ere te herstellen. Zijn visie was om het kasteel aan de buitenkant terug te brengen tot de ‘originele’ staat uit de 13e eeuw, terwijl de binnenkant zou worden ingericht zoals het in de 17e eeuw, de tijd waarin P.C. Hiervoor werd de houten toegangsbrug vervangen door een stenen brug, de muren werden voorzien van nieuwe kantelen en de torens kregen nieuwe spitsen. Van binnen werd het kasteel ingericht met geschonken en geleende meubels uit de 17e eeuw, die later vaak permanente aanwinsten werden en nog steeds het hart van de collectie vormen.

Toen in 1955 het Muiderslot alle militaire doeleindes verloren had, konden de resterende versterkingen rondom het kasteel gesloopt worden. Ook de omgeving kon nu hersteld worden, zoals de tuinen rondom het kasteel die opnieuw werden aangelegd zoals ze waren in de 17e eeuw. In de jaren 1970 werd het kasteel opnieuw gerestaureerd, hoewel ditmaal minder een stuk minder ingrijpend dan door Cuypers. Het Muiderslot en de tuinen eromheen zijn nog steeds in gebruik als museum en werden in 2019 bezocht door maar liefst 155 duizend mensen. Het museum zelf noemt het kasteel ‘ons absolute topstuk’.