Muziek als drager van herinnering

toren-1-285x470Veel mensen zullen het weleens gehad hebben: een nummer dat je vroeger veel geluisterd hebt, brengt je plotseling terug naar een voorbije periode uit je leven. Marijn Rombouts pleit voor het belang van stilstaan bij deze eigen persoonlijke geschiedenis aan de hand van muziek in combinatie met het geschiedfilosofisch concept ‘presence’.

Marijn Rombouts

Presence

Marcel Proust (1871-1922) schreef tussen 1908 en 1922 de romanreeks À la recherche du temps perdu. Op een gegeven moment wordt de volwassen hoofdpersoon bij het eten van een in bloesemthee gedoopte madeleine herinnerd aan een periode uit zijn kindertijd: de vergeten omgeving van het huis en de omgeving waarin het huis stond, ziet hij opeens helder voor ogen. Deze onvrijwillige herinnering is bij hem onlosmakelijk verbonden met de madeleine. Het moment dat een verleden zich in het heden tegenwoordig maakt – dat is wat in de geschiedfilosofie presence wordt genoemd.

Persoonlijk verleden

Meestal gaat dit onvrijwillig – zoals ook in het verhaal van Proust – maar mijn idee is dat het onbewuste verleden ook bewust aanwezig gemaakt kan worden. Mijns inziens kan dit bij uitstek met behulp van muziek. Wanneer iemand muziek beluistert die hij al geruime tijd niet meer heeft gehoord, maar waarnaar hij intensief heeft geluisterd in een bepaalde periode van zijn leven, dan komen de herinneringen aan deze periode terug. Er zijn voorbeelden te over van dementerende mensen die bij het horen van hun favoriete muziek ineens hele teksten of melodieën kunnen oprakelen. Kan het present maken van het verleden aan de hand van muziek wellicht helpen bij aandacht schenken aan een persoonlijk verleden?

De meeste historici, geschiedenisstudenten en hobby-historici zijn veelal bezig met – wat ik hier zou willen noemen – ‘onpersoonlijk’ verleden. Dat wil zeggen: alle vormen van geschiedenis die geen betrekking hebben op henzelf. Daar tegenover staat het ‘persoonlijke’ verleden. Jouw eigen leven, gevuld met jouw familie, vrienden, (behaalde) doelen, gemiste kansen, opleidingen, hobby’s, verloren liefdes, et cetera. Ik wil een lans breken voor het stilstaan bij dit eigen, ‘persoonlijke’, verleden, omdat het een aaneenschakeling is van verschillende periodes, die ongemerkt in elkaar overgaan. Door middel van muziek kan echter het besef optreden dat een bepaalde periode voorbij is. Oftewel: muziek is een treffend middel om het persoonlijke verleden bloot te leggen.

Opsporen van geknapte elastiekjes

Hoe weet je dat een periode van je leven voorbij is? Dit laat zich het beste uitleggen met de metafoor van het elastiekje. Periodes in een mensenleven zijn als een elastiekje dat heel langzaam oprekt. Dusdanig langzaam dat nauwelijks opvalt dat het elastiekje oprekt. Echter, zodra het elastiekje knapt, heeft men door dat het al die tijd is opgerekt, maar dat het oprekken nu voorbij is: een periode is afgesloten. Wellicht is het beste voorbeeld het einde van een vakantie. Elke dag gedurende een vakantie ervaar je het heden als onderdeel van de huidige vakantie, maar zodra je weer thuis komt, zodra je als het ware de voordeur achter je dichtslaat, realiseer je dat de vakantie definitief voorbij is, dat het nooit meer terugkomt zoals het was.

Muziek kan helpen bij het opsporen van geknapte elastiekjes. Bepaalde muziek is door middel van herhaling onlosmakelijk verweven geraakt met een periode, dat de afwezigheid van die periode blootgelegd kan worden door de muziek. Dit kan een (slecht) zomerhitje zijn dat tot in den treuren herhaald wordt op elk radiostation en in elke uitgaansgelegenheid, dat je ergens diep in de winter terug kan brengen naar de zomer als je het weer eens hoort. In die zin kan muziek helpen bij het achterhalen van breuken in het eigen leven en daarmee bijdragen aan een bewustwording van het persoonlijke verleden. Bepaalde muziek die je nu nooit meer veelvuldig zou gaan luisteren, heeft desalniettemin een charme omdat je het vroeger wel intensief beluisterd hebt en het daardoor gepaard gaat met herinneringen.

Soundtrack van je leven

Kortom, er is een actieve herinnering mogelijk door het horen van eerder (veel) geluisterde muziek. Het niet gepresenteerde verleden kan aanwezig worden in het heden, zoals de notie presence reeds heeft aangetoond. Maar waar presence gaat over het verleden dat zich elk moment – zonder dat je het wilt – kan manifesteren, ben ik van mening dat met behulp van muziek de verstekeling intentioneel kan worden geopenbaard. Muziek is de drager van de herinnering, een medium dat de verstekelingen uit het verleden in het heden kan blootleggen. Het vormt de soundtrack van bepaalde periodes in het leven.
Kent u de uwe?

Dit is een aangepaste versie van een eerder verschenen artikel in
tijdschrift Groniek. Lees hier de oorspronkelijke versie.

.

Rubrieken: 

Partners: 

Ga mee op ontdekkingstocht naar archeologische vindplaatsen in binnen- en buitenland!

De wieg van de Zijderoute

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Meld je nu aan voor onze nieuwsbrief. 

Vergeten D-Day: Italië, 1943

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 4 april 23:59 u. een abonnement.

Lees het eerste jaar Geschiedenis Magazine extra voordelig én kies een welkomstcadeau!

Covers OA

Iedere maand meeslepende en prachtig geïllusteerde verhalen over de geschiedenis van Amsterdam.