Nobelprijs voor de Literatuur sinds 1901
Het rijtje van schrijvers die de Nobelprijs hebben gehad is mooi; maar het rijtje schrijvers die de prijs niet hebben gehad is nog mooier.
Aldus de in 2010 overleden Nederlandse schrijver Harry Mulisch, die de Nobelprijs voor de literatuur nooit in ontvangst mocht nemen. Vandaag wordt bekend naar wie de Nobelprijs voor de Literatuur dit jaar wel gaat. Al vanaf 1901, toen de Nobelprijs voor de Literatuur voor het eerst werd uitgereikt, bestaat er controverse over de selectie van de winnaars.
De Nobelprijs is in het leven geroepen door Alfred Nobel, een rijke Zweedse industrieel die een deel van zijn vermogen naliet om de prestigieuze prijs jaarlijks in verschillende categorieën uit te kunnen reiken. De categorie ‘literatuur’ is de categorie waar van oudsher het meest controverse over bestaat.
Zo ging de onderscheiding in 1901 naar Sully Prudhomme, een Franse dichter die al tien jaar niets had gepubliceerd. De prijs moest dat jaar namelijk naar een Fransman gaan, omdat Alfred Nobel in Frankrijk zijn testament had laten opstellen. De gedoodverfde winnaar, Emile Zola, kreeg de prijs toen niet, omdat Alfred Nobel zich ooit negatief over zijn werk had uitgelaten. In het testament van Alfred Nobel stond dat de prijs naar het literaire werk met de “meest idealistische strekking” moest gaan, over de uitleg die aan dit criterium wordt gegeven, is altijd kritiek geweest.
Een ander punt van kritiek op de Zweedse Academie, het genootschap dat bepaalt aan wie de prijs wordt toegekend, is dat er onevenredig vaak wordt gekozen voor een schrijver van Europese komaf. Het aantal Zweedse winnaars is volgens velen ook te hoog, zo zijn er net zoveel Zweden die de Nobelprijs hebben gewonnen als Aziaten. Volgens critici komt dit doordat de prijs door de Zweedse Academie wordt uitgereikt, en er van sommige literaire werken die de prijs wel zouden verdienen, geregeld geen goede Zweedse vertalingen beschikbaar zijn.
Voorbeelden van grote schrijvers die de prijs nooit hebben gekregen en volgens velen wel verdiend hadden zijn Lev Tolstoj, Marcel Proust en Virginia Woolf. Nederlanders hebben nooit de eer gehad om de Nobelprijs voor de Literatuur te winnen. Naast Harry Mulisch zouden ook onder andere Hella Haasse, Willem Frederik Hermans en Cees Noteboom er geregeld dichtbij zijn geweest.
