Obesitas, van succes naar schande
In januari 2015 is de Coca Cola Life geïntroduceerd in Nederland. Het opvallende groene label ondersteunt het doel van de nieuwe colavariant: het bijdragen aan een gezond leven en de strijd tegen obesitas. Wat het drankje minder bevat aan suiker wordt gecompenseerd met de zoetstof stevia. Of Coca Cola life iets gaat bijdragen aan de strijd tegen obesitas moet de toekomst uitwijzen. Dat obesitas een groeiend probleem is, blijkt uit het feit dat inmiddels meer dan de helft van de volwassen New Yorkers kampt met overgewicht. Obesitas is de afgelopen eeuw enorm toegenomen en heeft zeer nadelige gevolgen voor de volksgezondheid. Hoe is het westen eigenlijk in zo'n rap tempo dik geworden?
Obesitas als teken van weelde en succes
Binnen de menselijke evolutie is lichaamsvet een natuurlijk opslagmechanisme voor voeding geweest. Degene die vet gemakkelijk konden opslaan hadden een voordeel tijdens het harde bestaan in de prehistorie, omdat deze reserves hen sterker maakten in tijden van schaarste. Ook op afbeeldingen uit de Steentijd blijkt dat de ronde vormen gewaardeerd werden, naakte vrouwen met bolle buiken en grote borsten waren het toonbeeld van de vruchtbaarheid. Bovendien stonden dikkere personen in latere eeuwen ook symbool voor welvaart. Pas in de achttiende eeuw kon er door de agrarische revolutie en de technologische ontwikkeling voor iedereen genoeg eten worden geproduceerd. Tot deze agrarische revolutie was genoeg eten met name bestemd aan de rijkere, hogere klasse en stond een stevig lijf dus voor luxe.
Rubensvrouwen
Lange tijd werd vet dus gezien als goed en benijdenswaardig. Dit is ook terug te vinden in de kunst en de literatuur. Zeker voor vrouwen was het ideaal tot aan het begin van de twintigste eeuw een rond en mollig lijf. Eén van de meest bekende liefhebbers van ronde vrouwen was de Vlaamse schilder Peter Paul Rubens (1577-1643), door zijn werken worden dikke vrouwen ook wel ‘Rubensvrouwen’ genoemd. Dat corpulentie lange tijd voor weelde, rijkdom en macht stond is ook nog terug te vinden in de latere werken van Auguste Renoir (1841-1919). In de literatuur blijken ook de vooroordelen ten aanzien van lichaamsgewicht. Bekende schrijvers als William Shakespeare en Miguel de Cervantes omschreven het karakter van dikke personages als vrolijk, liefdevol en hartelijk in contrast met de introverte, verdrietige dunne personages.
Cultuurverandering obesitas
De houding ten opzichte van dikte begon langzaamaan te veranderen in de negentiende eeuw. Het stigma dat dik zijn nu met zich meedraagt ontstond echter pas in de tweede helft van de twintigste eeuw. In plaats van de vrolijke dikzak, werd het de lelijke dikkerd. In groot contrast met het ideaal van de Rubensvrouw een aantal eeuwen eerder stonden de graatmagere supermodellen die sinds de jaren zestig steeds vaker op de covers stonden van bekende modetijdschriften. Typerend voor het slankheidsideaal in de late jaren zestig was het Britse topmodel Lesley Hornby, beter bekend als Twiggy. Opvallend en schijnbaar tegenstrijdig leek het dat terwijl de lezers van dergelijke bladen alsmaar dikker werden, de mode steeds vaker magere vrouwen verkoos als boegbeelden.
Medische benadering obesitas
De medische consequenties van zwaarlijvigheid werden voor het eerst in de achttiende eeuw geconstateerd. Zo beschreef William Cullen (1710-1790) al dat dikte problemen met zich meebracht als moeheid, ademhalingsmoeilijkheden en jicht. In de negentiende eeuw werden steeds meer negatieve gevolgen van obesitas bekend, zoals bijvoorbeeld de bekende klacht slaapapneu. Maar al waren deze nadelen bekend, toch bleef men tot aan het begin van de twintigste eeuw denken dat zo’n 10 à 20 kilo extra gezond was. Deze extra kilo’s zouden zorgen voor een betere weerstand en reserves voor als men wel ziek werd.
Gezondheidscultus
Echte waarschuwingen over obesitas kwamen voor het eerst uit de hoek van de verzekeraars. Uit verscheidene studies van de verzekeraars bleek het verband tussen overgewicht en verhoogde overlijdensrisico’s. In de jaren dertig was het officieel: vet was een probleem en vet was ongezond. Door meer onderzoek kwamen in de jaren veertig ook voor het eerst de termen als anorexia nervosa en boulimia op. De komst van deze ziekten veranderden de beeldvorming over dikke mensen totaal, dikke mensen werden niet meer gezien als vrolijk maar als gepijnigde zielen die hun depressieve gevoelens weg aten. Door de groeiende aandacht voor lichaamsgewicht, lichaamsbouw en gezondheid zagen ook de commerciële bedrijven hun kans schoon. Een ware gezondheidscultus ontstond.
Redenen voor toename obesitas
Ondanks de bewustwording van de gevaren van obesitas, veelvoud aan afslankproducten, dieetboeken, sportscholen en health-goeroes is de Europese en Amerikaanse bevolking in de afgelopen eeuw alleen maar zwaarder geworden. Voor deze massale verzwaring zijn verschillende redenen aangewezen. Zo werden veel fysiek intensieve beroepen vervangen door machines. Zeker de ICT-revolutie aan het einde van twintigste eeuw zorgde ervoor dat er veel mens niet meer bewogen tijdens hun werk. Het gebrek aan beweging is ook te wijten aan de komst van de auto, de radio en de televisie. Ook de veranderende voedselindustrie heeft een grote rol, niet alleen kwamen er sinds de jaren twintig steeds meer fastfoodketens met calorierijke maaltijden voor relatief lage prijzen, maar ook de keuzes in de supermarkt namen per decennia sterk toe. De enorme variatie aan voedsel, gepaard gaand met een toenemende rijkdom maakte dat de consumptiemaatschappij waarin we nu leven de ideale, hoe toepasselijk, voedingsbodem werd voor obesitas. Dit bericht verscheen eerder op IsGeschiedenis.nl, maar is aangepast om het beter aan te laten sluiten bij de actualiteit.
