Ook In Libië sneuvelt de waarheid

In iedere oorlog probeert iedere partij zichzelf als winnaar neer te zetten, en de andere partij als verliezer, en vaak als monster. “The first casualty when war comes in truth”, schreef senator van California Hiram Warren Johnson. Oorlogspropaganda is van alle tijden, maar is met de huidige mediatechnieken bijna tot kunst verheven. Dat blijkt nu ook weer in Libië.

Het bekende gezegde dat waarheid het eerste slachtoffer is in een oorlog wordt ook nu weer bewezen met de situatie in Libië. Zowel de aanhangers van Kaddafi als de rebellen claimen overwinningen. Kaddafi was eerst aan de winnende hand in Tripoli, maar noemt nu zijn vlucht uit zijn gevallen compound een geplande tactische zet. De zoon van Kaddafi was gevangen genomen, maar toch weer niet. Wie kun je geloven? Een vraag die je in alle oorlogen wel kunt stellen.

Kelten en Germanen

Neem de Kelten en Germanen. Die kennen we vooral als ruwe, onbeschaafde barbaren met gewelddadige trekjes en vreemde, soms gruwelijke gewoontes. Maar is dat wel zo? Het meeste wat we van de Germanen weten komt uit Romeinse geschriften, zoals Tacitus' Germania, en Caesars Gallische Oorlogen. Niet toevallig beschrijven deze Romeinen al hun vijanden op deze manier. Het is een vorm van apologie: 'wij komen niet als bezetters, maar als brengers van de beschaving.' Caesar noemt ook positieve aspecten van de Germaanse volkeren, zoals hun dapperheid, maar dan toch vooral in de context van: 'zie hoe goed wij zijn dat we zelfs deze vijand aankunnen.' Ondertussen heeft de archeologie, en niet-Romeins bronmateriaal laten zien dat de Keltische - en Germaanse samenlevingen toch wel iets minder barbaars in elkaar zaten dan dat Tacitus en Caesar doen voorkomen. Ook deze samenlevingen waren op een aantal gebieden, zoals kunst en smeedkust, van hoog niveau, en ook zij hadden hun wetten en cultuur.

Vietnam

De laatste decennia van de 20e en de eerste van de 21e eeuw laten zien dat er nog niet veel veranderd is. De Tweede Wereldoorlog kent al heel wat voorbeelden van propaganda, zoals de slogan 'V=Victorie, want Duitschland wint op alle fronten', een publiciteitsoffensief van de Duitsers tegen de V-campagne van de Engelse premier Churchill. Tijdens de Vietnamoorlog kwam de PR machine pas goed op gang. Het was de eerste oorlog die op televisie te volgen was en de Amerikanen begrepen al snel dat steun voor de oorlog alleen te behouden was door goed geoliede propaganda.

Eerste golfoorlog

In de eerste Golfoorlog in 1990 was te zien hoe ver de macht van de propagandamachine reikte. Een aantal rijke functionarissen uit Koeweit vormde de lobbygroep Citizens for a Free Kuwait, en huurden het grote PR bureau Hill en Knowlton in. Met een budget van tien miljoen dollar en met honderdtwintig mensen begon het bureau met een uitgekiende mediacampagne die in september haar hoogtepunt beleefde met het couveuse-verhaal. Ze husselden de verhalen over plunderingen door Irakese soldaten, en een hogere zuigelingensterfte in Kuweit door elkaar en stuurden het verhaal de wereld in dat Irakese soldaten de couveuses uit de Koeweitse ziekenhuizen hadden gehaald, en de baby's hadden laten sterven op de koude vloer. Op verschillende manieren werd het verhaal verteld, met als climax de persconferentie door een ooggetuige: de 15-jarige Nariyah. Haar emotionele verklaring werd met grote verontwaardiging ontvangen. President Bush noemde het in zijn toespraken expliciet als reden waarom de senaatsleden voor hadden gestemd om in te grijpen in Koeweit.

Grove leugens

Maar uiteindelijk bleek er allemaal niets van waar. Al kort na de verklaring werden de beweringen tegengesproken door Koeweitse vluchtelingen. Na de bevrijding van Koeweit bleken de couveuses nog overal te staan. Navraag leverde geen aanwijzingen op dat er ooit iets dergelijks was gebeurd. Als klap op de vuurpijl bleek het meisje Nariyah de dochter te zijn van de Koeweitse ambassadeur in Washington, die zelf ook aanwezig was bij de persconferentie, in gezelschap van zijn PR-adviseurs van Hill en Knowlton.

Typerende kenmerken

Hoe herken je dan propaganda? Dat blijft altijd lastig. Toch heeft oorlogspropaganda altijd een aantal typerende kenmerken, zoals: we willen geen oorlog, maar we worden er toe gedwongen, We dienen een nobel doel, niet onze eigen belangen, De vijand is een monster en begaat misdaden, We strijden niet tegen een volk, maar tegen hun kwade regime, en natuurlijk: wij zijn aan de winnende hand. Het zijn kreten zo oud als oorlog zelf, maar ze werken nog steeds, zoals wederom blijkt in Libië.