George L. Fox, een bekende pantomimespeler, met zijn handen op zijn heupen. Bron: Wikimedia Commons.

Oorsprong van 'het op je heupen hebben'

Wanneer iemand ineens in een opgewonden gemoedstoestand terechtkomt, kun je dit omschrijven door te stellen dat hij ‘het op zijn heupen heeft’. Hoewel ‘het op je heupen hebben’ niet per se negatief is, wordt de uitdrukking vaker in negatieve zin dan in positieve zin gebruikt.

'Schreeuw het uit, mensenkind..'

Over de oorsprong van ‘het op je heupen hebben’ bestaat geen eenduidigheid. Wel bestaan er twee belangrijke verklaringen voor het ontstaan van deze zegswijze. De eerste is dat ‘het op je heupen hebben’ te maken heeft met een tekst uit het Bijbelboek Ezechiël. In dat boek komt de volgende passage voor: ‘Schreeuw het uit, mensenkind, en sla op je heup, want het zwaard treft mijn volk…’ Het ‘op je heup slaan’ wordt in deze tekst gezien als een manier om grote ontsteltenis uit te drukken. Volgens spreekwoorddeskundige F. A. Stoett is het goed mogelijk dat de hedendaagse uitdrukking ‘het op je heupen hebben’ hier vandaan komt.

Heupjicht

Er bestaat echter nog een andere theorie over de herkomst van deze zegswijze, die ook door Stoett en andere spreekwoorddeskundigen wordt genoemd. Volgens deze verklaring heeft ‘het op je heupen hebben’ simpelweg te maken met lichamelijke klachten aan je heup. In het bijzonder wordt hierbij verwezen naar de aandoening ischias. Deze pijnlijke aandoening wordt ook wel heupjicht genoemd, hoewel het officieel niets met jicht te maken heeft. Mensen die lijden aan ischias hebben last van zenuwpijnen. De pijn zit meestal in de heup en kan erg heftig zijn, zo heftig dat je soms niet meer in staat bent te lopen.

Pijn in de heupen

Spreekwoorddeskundigen verdedigen deze theorie door erop te wijzen dat wanneer mensen deze heftige pijnen ervaren, ze ineens gekke bewegingen kunnen maken van de pijn. Dus door de manier waarop mensen op de pijn in de heupen reageren zou de uitdrukking ‘het op je heupen hebben’ ontstaan zijn. Desondanks noemen spreekwoorddeskundigen meestal zowel deze verklaring als de verklaring uit de Bijbel als herkomst van de zegswijze.

Spreekwoorden – hoe zit het ook alweer?

Ze veranderen soms van betekenis, er komen nieuwe bij, we ‘lenen’ ze uit andere talen. Alle gangbare Nederlandse en Vlaamse spreekwoorden vind je in het Van Dale Spreekwoordenboek. Compleet met prachtige illustraties, essays en citaten.