Beschilderde deuren in de oude wijk van Funchal. Bron: Wikimedia Commons.

Oorsprong van 'zo gek als een deur zijn'

Wanneer iemand hartstikke gek is, kun je van deze persoon zeggen dat hij of zij ‘zo gek is als een deur’. Deze bekende uitdrukking wordt in het Nederlands nog vaak gebruikt, maar waarom wordt een deur eigenlijk als gek beschouwd?

Middelnederlands dialect

Opvallend genoeg heeft de zegswijze ‘hij is zo gek als een deur’ helemaal niets te maken met de huidige Nederlandse betekenis van het woord ‘deur’. Om de herkomst van ‘zo gek als een deur zijn’ duidelijk te maken, gaan we terug naar het Middelnederlands. Deze verzameling dialecten die min of meer als voorloper van het huidige Nederlands beschouwd wordt, werd gesproken tussen ca. 1200 en 1500.

Een dwaas of gek

De Middelnederlandse dialecten, die vooral op regionaal niveau van elkaar verschilden, leken vrij veel op het huidige Nederlands maar kenden ook wat andere woorden. Ook hadden sommige woorden die wij nu nog steeds gebruiken meer betekenissen dan in het huidige Nederlands het geval is. Dit gaat ook op voor ‘deur’. In de dialecten van het Middelnederlands betekende dit namelijk naast de bij ons bekende betekenis ook iets als een ‘dwaas’ of een ‘gek’.

Hij is zo gek als een deur

Deze betekenis is inmiddels vrijwel geheel verdwenen uit het Nederlands, maar wordt nog wel teruggevonden in de dus vrij oude uitdrukking ‘hij is zo gek als een deur’. Ook in andere zegswijzen, zoals ‘hij is zo link als een looien deur’ en ‘hij is zo dronken als een deur’ komt de andere betekenis nog naar voren. In het Duits betekent het woord ‘der tor’ overigens nog steeds zowel ‘de poort/de deur’ als ‘de gek/de dwaas’.

Zo gek als een klapdeur

Omdat vrijwel niemand in Nederland meer weet dat ‘deur’ vroeger ook een andere betekenis had, zijn er inmiddels grappige varianten op ‘hij is zo gek als een deur’ ontstaan. Voorbeelden hiervan zijn ‘hij is zo gek als een klapdeur’ en ‘hij is zo gek als een schuurdeur’.

Spreekwoorden – hoe zit het ook alweer?

Ze veranderen soms van betekenis, er komen nieuwe bij, we ‘lenen’ ze uit andere talen. Alle gangbare Nederlandse en Vlaamse spreekwoorden vind je in het Van Dale Spreekwoordenboek. Compleet met prachtige illustraties, essays en citaten.