Oriëntalisme: de westerse blik op het ‘Oosten’

Hoe kijkt de westerse mens naar de rest van de wereld? Hoe zie je de wereld, met andere woorden, als je door een westerse ‘bril’ kijkt?  De invloedrijke literatuurwetenschapper Edward Said had hier een duidelijk antwoord op, dat hij beschreef in zijn boek Orientalism (1978).

De Palestijns-Amerikaanse hoogleraar literatuurwetenschappen Edward Said (1935-2003) schreef in 1978 het boek Orientalism. Het boek werd een hit: zowel op een positieve als op negatieve manier. In zijn boek analyseerde Said de vooringenomen manier waarop het Westen tegen het Oosten aankeek.

Oriëntalisme

Volgens Said heeft Europa in de loop van de eeuwen een beeld van de Oriënt (het Oosten) ontwikkeld. Dit beeld is echter niet een realistisch beeld van het Oosten, maar een manier om de eigen Europese identiteit af te bakenen. De identiteit die het Oosten toegeschreven krijgt, berust op stereotypen. Deze stereotypen zijn volgens Said in de loop der tijd door politici gebruikt om de westerse superioriteit te benadrukken en de machtscontrole of overheersing van het Oosten de rechtvaardigen.

Het vrouwelijke Oosten en het mannelijke Westen

Hoe zag deze beeldvorming van het Oosten ( en dus ook het Westen) er uit? Volgens Said zag men het Oosten als vrouwelijk, sensueel, primitief en irrationeel. Het Westen, daarentegen, zag men juist als mannelijk, rationeel en sterk. Deze stereotypen die het Westen gecreëerd had, zorgden voor een waardeoordeel over beide ‘kanten’: het Westen vond zichzelf beter dan het Oosten. Met behulp van dit gecreëerde beeld kon het Westen volgens Said uiteindelijk koloniale en imperialistische politiek rechtvaardigen.  

Orientalisme in schilderkunst en literatuur

De stereotype manier waarop met naar het Oosten keek was goed zichtbaar in de westerse cultuur. Zo werd in de 19e - eeuwse schilderkunst het Oosten afgebeeld als een kleurrijke en exotische wereld. Vaak werden mannen met tulbanden en halfnaakte vrouwen afgebeeld. In Franse en Engelse romans werd ‘de oosterling’ bovendien afgeschilderd als kinderlijk en sensueel.

Kritiek op Said

De meningen over de theorie van Said liepen sterk uiteen. Volgens Reinoud Leenders en Mouin Rabbani vonden sommigen Saids werk antiwesters. Ook vonden sommigen dat Said de extreme kanten van de islam zou goedpraten. Hoe dan ook, het boek werd erg populair: Orientalism werd ​in maar liefst 37 talen vertaald.