1001 nacht & een ware Turkomanie

De verhalenreeks 1001 nacht is afkomstig uit verschillende Arabische landen en delen van India. In deze verhalen wordt een exotisch beeld gecreëerd van het Midden-Oosten, tevens zitten de verhalen vol met levenslessen. Mede door 1001 nacht ontketende zich een ware ‘turkomanie’ in Europa. De elite in West-Europa was erg onder de indruk van de exotische, Turkse luxe.

De verhalen van 1001 nacht zijn zeer bekend in Nederland, maar waarom heten ze ook alweer 1001 nacht? Het antwoord op die vraag vormt de raamvertelling van de verhalen van 1001 nacht. Het gaat hier dus om sprookjes die zich afspelen binnen een sprookje. De raamvertelling gaat over koning Sjahriaar en zijn vele vrouwen en schept dus een kader waarbinnen de vele verhalen uit 1001 nacht zich afspelen. Volgens het kaderverhaal werd Koning Sjahriaar door zijn vrouw bedrogen, zij drong namelijk een gesloten kamer die haar verboden was. Door haar bedrog werd zij veroordeeld tot de doodstraf. De koning wilde het bedrog van andere vrouwen voorkomen en trouwde daarom elke dag met een nieuwe vrouw, waarna hij haar de volgende dag doodde.

De verhalen van Sheherazade

Op een dag huwde hij een vrouw, zij heette Sheherazade. Zij gebruikte de slimme truc door de koning op de eerste avond een verhaal te vertellen, maar zij vertelde niet hoe het spannende verhaal afliep. De koning was nieuwsgierig en wilde weten hoe het verhaal verder ging. De koning liet haar leven, zodat zij het verhaal kon voortzetten. Het ene verhaal vloeide over in een nieuw verhaal, waardoor zij er 1001 nacht over deed om haar verhalenreeks te beëindigen. Na deze lange tijd bij elkaar te hebben doorgebracht, is koning Sjahriaar van de verhalenvertelster gaan houden. De koning laat haar leven.

Aladdin, Sinbad en Ali Baba

Een aantal verhalen die Sheherazade aan de koning vertelde, zijn bij ons welkbekend. Bijvoorbeeld Aladdin en zijn wonderbaarlijke lamp, Sinbad de zeeman en Ali Baba en zijn veertig rovers. Sommige verhalen zijn al geschreven vóór het begin van de jaartelling, anderen komen uit de Middeleeuwen. De eerste Europese vertaling was in 1717 verkrijgbaar in het Frans. Sommige verhalen zijn pas bij die Franse vertaling toegevoegd. Pas in de jaren 1940 tot 1950 werd de Nederlandse versie gepubliceerd.

De bedreiging vanuit het oosten

In de 17e eeuw had het Ottomaanse Rijk nog een vrij negatief imago in West –en Midden-Europa. Het rijk groeide destijds nog, waardoor het een gevaar vormde voor Europa. Naarmate het Ottomaanse Rijk verliezen leed en gedwongen werd gebieden af te staan, vormde het rijk geen bedreiging meer en groeide de belangstelling voor dit gebied. Doordat in de loop der tijd de politieke betrekkingen steeds beter werden en er door de toenemende handelscontacten ook meer bekend werd over de oosterse cultuur, werd die cultuur opeens interessant voor de gegoede West-Europeaan.

Turkomanie

Het exotische en luxe idee van het oosten sprak 18e-eeuwse kunstenaars en modeontwerpers aan. Zo werden Turkse kledij en koffie dé luxeproducten van de Europese elite. De rijkeren pronkten met Turkse producten, zoals tulpen en lieten zich graag afbeelden in de ‘sensuele’-kledij. Naast de oosterse inspiratie voor kledingcreaties, werd koffie steeds populairder. Overigens was er daarbij weinig aandacht voor de werkelijkheid. Het bleef bij een verromantiseerd beeld van exotische taferelen in het harem en de weelde en luxe aan het hof van de sultan. De vertellingen van 1001 nacht droegen bij aan deze ware Europese manie van Turkse en oosterse cultuur.

Kuise versies

De oorspronkelijke verhalen uit 1001 nacht waren vrij erotisch getint. In de Arabische wereld werd het daarom tot de 20e eeuw niet als literatuur gezien. Richard Francis Burton publiceerde in 1850 een originele vertaling en werd vervolgens beschuldigd voor het beschrijven van pornografie. Tegenwoordig worden kuise versies van de verhalen uitgegeven, speciaal geschikt voor kinderen. Hierdoor ontstaat er een zoet en fabelachtig beeld van het oosten. Zelfs de Efteling speelde hierop in. De tocht door de wondere wereld van 1001 nacht kan per boot worden afgelegd in de Fata Morgana.