Oude Hollandse Waterlinie nog lang niet verdwenen

In 2022 is het precies 350 jaar geleden zijn dat de Oude Hollandse Waterlinie werd ingezet om de Franse invasie tijdens het Rampjaar af te slaan. Wat voor betekenis had de waterlinie, en wat is er vandaag de dag nog van terug te zien in het Nederlandse landschap?

Rampjaar vroeg om drastische oplossing

In 1672 stond de Nederlandse Republiek het water aan de lippen. Gesteund door Engeland, Keulen en Münster rukte het leger van de Franse koning Lodewijk XIV op richting Holland. Het verwaarloosde Nederlandse leger kon deze opmars niet stuiten. Holland was het politieke en economische hart van de Republiek. Om dit cruciale gebied niet in vijandelijke handen te laten vallen, namen de Staten van Holland en stadhouder Willem III een drastisch besluit. Ze besloten namelijk om de sluizen open te zetten en de dijken door te steken. Van de Zuiderzee tot aan de Merwede kwam zo een strook land onder water te staan. Het Hollandse bestuur hoopte met deze Waterlinie de Fransen tot staan te brengen.

Republiek gered door Waterlinie

Het inunderen (het voor langere tijd onder water zetten) van grote stukken platteland verliep niet zonder slag of stoot. Lokale boeren zaten helemaal niet te springen om hun grond aan het water prijs te geven. Daarom gooiden ze bressen in de dijken ’s nachts weer dicht en probeerden ze graafploegen met geweld te verwijderen. Pas nadat Willem de doodstraf op sabotage aan de Waterlinie instelde, kwam er schot in de zaak. In juli 1672 zag Lodewijk de toegang tot Holland versperd door een muur van water. Beschermd door de Waterlinie versterkte Willem de Nederlandse krijgsmacht en ging hij op zoek naar bondgenoten. Met Spaanse en Duitse steun dwong hij de legers van Lodewijk in 1674 de gehele Republiek weer te verlaten. Dankzij de Waterlinie had Nederland de storm doorstaan.

Oude Hollandse Waterlinie

Linie verlaten

Omdat de linie zo effectief was gebleken, besloot de Republiek om haar verder te versterken. Gedurende de zeventiende en achttiende eeuw werden er op hoger gelegen plekken verdedigingswerken aangelegd. Nadat de Waterlinie in de negentiende eeuw naar het oosten werd verplaatst, verloren deze gebouwen hun militaire functie. Sommigen zijn naar verloop van tijd gesloopt. Een voorbeeld hiervan is Fort Kruipin, waarvan alleen een deel van de gracht als sloot voortleeft.

Overgeleverde forten

Andere fortificaties hebben de tand des tijds beter doorstaan. Vandaag de dag bieden ze een interessante inkijkje in de Nederlandse geschiedenis. Fort Wierickerschans bij Bodegraven bijvoorbeeld, dat al in 1673 uit de grond was gestampt. Hoewel het complex in de loop der jaren herhaaldelijk is verbouwd, valt zijn oorspronkelijke vorm nog goed waar te nemen.

Vestingssteden

Minstens even belangrijk als de forten waren de vestingsteden. Deze strategisch gelegen steden vormden de ruggengraat van de Oud Hollandse Waterlinie. Ze werden versterkt met grachten, vestingwallen en bastions. Daarnaast werden er permanent soldaten in deze plaatsen gekwartierd, om op elk moment een aanval te kunnen afslaan.

Verdedigingswerken nog altijd zichtbaar

De verdedigingswerken van deze steden worden al twee eeuwen niet meer gebruikt. Toch valt hun verdedigingsfunctie nog steeds waar te nemen. De vestingstad Naarden is het duidelijkste voorbeeld. Maar ook in Woerden en Schoonhoven zijn de vormen van de oude verdedigingsgrachten nog terug te zien.

Wie over de vestingwallen van Gorinchem en Woudrichem loopt, kan zich meteen voorstellen hoe lastig het moet zijn geweest om deze vanuit ondergelopen land te bestormen. Ook Muiden mag in deze opsomming zeker niet ontbreken, dat later tevens deel uitmaakte van de Stelling van Amsterdam. Hoewel het land inmiddels niet meer onder water staat, valt de Oude Hollandse Waterlinie vandaag de dag nog steeds goed waar te nemen.

Leestip:

Geschiedenis van de oude hollandse waterlinie 'Redeloos, radeloos, reddeloos' – De geschiedenis van het rampjaar 1672
Auteur: Petra Dreiskämper
ISBN: 9065504435
Uitgever: Verloren
Prijs: €10,–

Bestel 'Redeloos, radeloos, reddeloos'

Bronnen:

Afbeeldingen:

Afbeelding: Willem and Joan Blaeu (University of Groningen) [Public domain], via Wikimedia Commons
Kaart: By NielsB [CC BY-SA 3.0], from Wikimedia Commons