Oudste Lutherse gemeente: Zo kwam het lutheranisme naar Nederland

In 1517 nagelde Maarten Luther 95 stellingen op de poort van de slotkapel in Wittenberg. Drie jaar later, in 1520, ontstond in Nederland de eerste Lutherse gemeente. Hoe ging dit zo snel?

Oudste Lutherse gemeente

De oudste Lutherse gemeente van Nederland is de gemeente Woerden in de provincie Utrecht. Al in 1520 bereikte het lutheranisme Nederland doordat priester Jan de Bakker contacten had met Duitse lutheranen. De Bakker kon goed leren en zingen en werd door zijn vader naar Utrecht gestuurd om te studeren voor priester. In Utrecht kreeg De Bakker les van Hinne Rode, een volgeling van Maarten Luther. Daarna werd De Bakker pastoor in Jacobswoude. Hoewel hij later bakker werd - vandaar zijn achternaam - zette landvoogdes Margaretha van Oostenrijk hem op 10 mei 1525 toch gevangen. Na vier maanden gevangenschap werd De Bakker op 11 september van dat jaar veroordeeld tot de brandstapel.   Op 15 september 1525 werd De Bakker als ketter verbrand in Den Haag. Als een van de eerste ketters van Nederland ging hij zo de geschiedenisboeken in.

Woerden krijgt Lutherse predikant

In 1564 kreeg Woerden een Lutherse predikant. Cornelis van der Laer was voorheen hulpprediker op het kasteel van Woerden. Vanaf 1564 predikte Van der Laer in de Petruskerk. Niet veel later, in 1572, kreeg Woerden als enige stad van Nederland een Luthers stadsbestuur. Op 8 augustus van dat jaar werden de stad en het kasteel versterkt met honderd soldaten onder de prinsgezinde jonker Adriaan Duyk. De kerk werd luthers. Woerden koos tijdens de Tachtigjarige Oorlog de kant van prins Willem van Oranje op voorwaarde dat de stad Luthers mocht blijven. In 1579 verdween het Lutherse bestuur toen de Nederlandse hervormde kerk de publieke kerk werd in de Republiek. Vanaf 1591 was het Lutherse geloof verboden, maar de stroming werd wel gedoogd.

Schuilkerk in Woerden

In 1611 kochten de lutheranen een klein gebouwtje achter een stadsboerderij waar zij bij elkaar kwamen. De Lutherse gemeenschap mocht niet op hetzelfde tijdstip bij elkaar komen als de gereformeerde gemeenschap. In de straat die tegenwoordig Jan de Bakkerstraat heet, werd in 1646 een 'schuilkerk' gebouwd waar de lutherse gemeenschap samen kwam. Het ging om een kerk die er niet uit zag als een kerk. De kerk was er wel, maar was niet herkenbaar als kerk. Desondanks wisten wel veel mensen af van het bestaan van de kerk omdat Woerden niet groot was. Maar zolang men geen last had van de lutheranen had men geen problemen met het lutheranisme.

Geschiedenis van de Lutherse kerk

De kerk werd in 1661 vergroot en in 1672 verbouwd. De achterzijde van de kerk lag tegen de stadswal aan en de ingang van de kerk was te bereiken via een dwarshuis. Het dwarshuis was via een paadje vanaf de stadswal bereikbaar. De straat waarin de kerk zich bevond heette destijds St. Annastraat.  De preekstoel stamt uit 1673. Driehonderd jaar later, van 1982 tot 1984, werd het interieur van de kerk grondig gerestaureerd. De Lutherse gemeenschap in Woerden maakt tegenwoordig nog steeds gebruik van de kerk.