Overblijfselen uit de Koude Oorlog: De Luchtwachttorens
Na de Tweede Wereldoorlog hield de angst voor een nucleaire oorlog met de Sovjet-Unie Nederland in zijn greep. Tijdens de jaren 50 verrezen door heel het land een reeks opmerkelijke gebouwen die getuigden van deze dreiging. Deze gebouwen, bekend als Luchtwachttorens, dienden als waarnemingsposten om het luchtruim te bewaken tegen een vijandelijke aanval en vormden een belangrijk onderdeel van het Nederlandse luchtverdedigingssysteem tijdens de Koude Oorlog.
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog stond het westen op gespannen voet met de Sovjet-Unie en de angst voor een nieuwe oorlog was groot. Met de verschrikkelijken bombardementen uit de Tweede Wereldoorlog nog scherp in het geheugen, besloot de Nederlandse overheid daarom om een luchtverdedigingssysteem aan te leggen. Hiermee hoopte ze een mogelijke aanval uit het oosten op tijd te detecteren en af te weren.
Onder de radar
Het belangrijkste middel om vijandige vliegtuigen te herkennen, was het radarsysteem. Echter had dit systeem een mankement: het kon de laagste 900 meter van het luchtruim niet waarnamen. Vijandige vliegtuigen konden dus letterlijk onder de radar vliegen. Daarom besloot Nederland tot de bouw van de luchtwachttorens. Tussen 1950 en 1958 werden er door het hele land 276 luchtwachttorens gebouwd. Deze torens werden bemand door vrijwilligers die met verrekijkers het luchtruim afspeurden naar mogelijk laagvliegende Russische vliegtuigen.
Torens en posten
Ongeveer de helft van de 276 luchtwachttorens waren speciaal ontworpen gebouwen. Deze zogeheten raatbouwtorens werden ontworpen door architect Marten Zwaagstra en waren zo ontworpen zodat ze goedkoop, makkelijk en snel te bouwen waren. De andere helft van de luchtwachttorens waren eenvoudige uitkijkposten die geïnstalleerd werden op bestaande gebouwen zoals fabrieken en houten uitkijktorens. Van de torens die speciaal gebouwd werden zijn er vandaag de dag nog slechts 19 over.
Kijken, luisteren, doorgeven
De vrijwilligers die de torens bemanden, hadden als taak: kijken, luisteren, doorgeven. Op iedere toren zaten twee vrijwilligers die vliegtuigen moesten herkennen, vaak woonden deze vrijwilligers in de regio waar de toren stond. Het herkennen van vliegtuigen deden ze op gehoor en met behulp van een verrekijker. Met een luchtwachtinstrument konden ze de richting en afstand van een gespot vliegtuig bepalen. Omdat er voor de vrijwilligers weinig te zien was in het luchtruim, noemden zij hun taak ook wel eens gekscherend: ‘Kaarten, lullen, drinken.
Per telefoon moesten de spotters het vliegtuig en diens locatie doorgeven aan een van acht luchtwachtregio’s, die in verbinding stonden met het landelijk militair hoofdkwartier in Driebergen. Daar besliste de gevechtsleiding over inzetten van gevechtsvliegtuigen of luchtafweergeschut. Ook stonden de vrijwilligers in contact met de Bescherming Bevolking, zodat zij direct ingeschakeld konden worden mocht er een mogelijke atoomaanval plaatsvinden. Maar zover kwam het gelukkig natuurlijk niet, het bleef voor de vrijwilligers van de luchtwachttorens enkel bij oefenen.
Het einde van de torens
Door de ontwikkeling van de straaljager werden de luchtwachttorens echter al snel overbodig. De nieuwste vliegtuigen waren zo snel dat het hele proces van herkenning met het blote oog, en vervolgens het telefonisch doorgeven van de locatie van het vliegtuig, eigenlijk te langzaam was om nog echt van grote waarde te zijn. Daarnaast werden de radar- en luchtruimbewaking technologieën verder ontwikkeld, waardoor de luchtwachttorens niet meer nodig waren. Vanaf 1964 werd de operatie flink teruggeschroefd en uiteindelijk in 1968 opgeheven. Vanaf de jaren 80 werden de meeste torens afgebroken. Slechts enkele luchtwachttorens zijn bewaard gebleven als historische monumenten, waaronder de luchtwachttoren bij Warfhuizen in Groningen. De torens die overgebleven zijn bieden een herinnering aan een tijd van waakzaamheid en paraatheid in de tijd van de Koude Oorlog.
