Peter de Grote: Hervormer van Rusland

Peter de Grote was een van de belangrijkste tsaren uit de geschiedenis van Rusland. Hij hervormde het land naar Westers voorbeeld en legde hiermee de basis voor de opkomst van het Russische Rijk als een Europese grootmacht. Hierbij maakte de tsaar onder meer gebruik van de kennis die hij opdeed tijdens een uitgebreid bezoek aan de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Pyotr Alexeyevich Romanov werd geboren op 9 juni 1672 als de zoon van de Russische tsaar Aleksej I en diens tweede vrouw, Natalja Narisjkina. In zijn vorige huwelijk had zijn vader al twee andere zonen verwerkt, de kreupele Fjodor in 1661 en de zwakbegaafde Ivan in 1666. Tezamen met zijn twee oudere halfbroers werd Peter al vanaf jonge leeftijd klaargestoomd voor een toekomst als tsaar van Rusland. Na het overlijden van Alexis I in 1667 was Fjodor de eerste die hem op mocht volgen.

Machtsstrijd

Tsaar Fjodor III bleek echter geen lang leven beschoren, want hij overleed in 1682 op 21-jarige leeftijd. Het gevolg was een machtsstrijd tussen de families van de vijftienjarige Ivan en de negenjarige Peter, die beiden meenden dat hun favoriet de nieuwe tsaar moest worden. Ivan had als oudste het meeste recht op de troon, maar omdat hij zwakbegaafd was kozen de meeste Russische edelen toch de kant van Peter. Uiteindelijk werden Ivan V en Peter I samen benoemd tot co-tsaren van het Russische rijk. Ivan’s oudere zus Sofia Alekseyevna kreeg de rol van regentes.

Alleenheerser

Sofia oefende een grote invloed uit op het Russische bestuur. Zo liet zij een gat in de achterkant van de dubbeltroon van Peter en Ivan zagen, zodat zij hen te allen tijde kon afluisteren en voorzien van advies. Onder invloed van zijn moeder Natalja vatte Peter daarom in 1689 het plan op om Sofia aan de kant te zetten. Toen zij dit ontdekte probeerde ze haar halfbroer uit de weg te ruimen, maar dit complot mislukte en Sofia werd gedwongen af te treden. Peter moest hierna alleen nog de invloed dulden van zijn moeder Natalja en zijn medetsaar Ivan V, maar toen zij in 1694 en 1696 beide kwamen te overlijden werd hij de alleenheerser van Rusland.

Grote Ambassade

Ondertussen was het Russische Rijk al jarenlang verwikkeld in een strijd met het Ottomaanse Rijk, de zogeheten Russisch-Turkse oorlog (1686-1700). Eén van de eerste acties die Peter als alleenheerser ondernam was dan ook het opzetten van een diplomatieke missie om steun te vragen aan de Europese vorsten in de strijd tegen de Ottomanen. De tsaar besloot zelf onder de schuilnaam ‘Pjotr Michajlov’ incognito deel te nemen aan deze ‘Grote Ambassade’. Het opzetten van een anti-Ottomaanse alliantie mislukte uiteindelijk, maar toch bleek de reis van groot nut voor Peter.

Bezoek aan Nederland

Gedurende de 18 maanden lange onderneming bezocht de tsaar namelijk een groot aantal Europese landen - waaronder Riga, Pruisen, Engeland en Oostenrijk - waar hij veel opstak over de Westerse cultuur en gebruiken. Veruit het nuttigst bleek echter zijn verblijf in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Peter bracht hier een bezoek aan de scheepswerf in Zaandam en aan de thuisbasis van de VOC in Amsterdam en leerde onder meer horloges maken, timmeren, schepen bouwen, tekenen, tanden trekken, zijde spinnen en brandjes blussen.

Hervormingen in Rusland

In 1698 keerde Peter terug naar Rusland, waar hij vrijwel direct begon met het doorvoeren van hervormingen naar Westers voorbeeld. Zo verbeterde hij de militaire training en dwong hij al zijn soldaten om zich naar Westers voorbeeld te kleden en hun lange baarden af te scheren. Deden zij dit niet, dan moesten zij voortaan ieder jaar een ‘baardenbelasting’ betalen. Verder schafte de tsaar uithuwelijking af, verplaatste hij het nieuwjaarsfeest van 1 september naar 1 januari en voerde hij de Juliaanse kalender in. Tot slot bracht Peter grote verbeteringen aan in de Russische scheepsbouw, die voortaan grotendeels ingericht werd naar Nederlands voorbeeld.

Grote Noordse Oorlog

Peter had zelfs zoveel vertrouwen in zijn nieuwe vloot dat hij in 1700 samen met bondgenoten Saksen en Denemarken-Noorwegen de oorlog verklaarde aan de maritieme grootmacht Zweden. Het Russische leger bleek echter slecht voorbereid en werd nog datzelfde jaar vernietigend verslagen bij de Slag om Narva. De Zweden richtten zich na deze overwinning echter eerst op hun andere vijanden, waardoor Peter kans kreeg om zich te herstellen. Hij besloot in deze tussenperiode onder meer zijn hoofdstad naar het westen te verplaatsen, wat resulteerde in de stichting van Sint Petersburg. Vanuit hier wist hij het tij te keren en de Grote Noordse Oorlog (1700-1721) toch in zijn voordeel te beslechten.

Laatste jaren

Gedurende zijn laatste jaren voerde Peter nog een aantal belangrijke hervormingen door. Zo besliste hij in 1722 dat bestuurders voortaan benoemd moesten worden op basis van prestaties in plaats van afkomst. Volgens de legende kwam de tsaar uiteindelijk te overlijden als gevolg van een blaasontsteking, nadat hij enkele verdrinkende soldaten had gered uit ijskoud water. Historici achtten het echter waarschijnlijker dat hij stierf aan nierfalen. Peter de Grote overleed op 8 februari 1725 op 52-jarige leeftijd.