Geschiedenis van het scheren van de baard

Honderdduizenden mannen zamelen deze maand geld in voor prostaatkanker door hun snor te laten staan. Voorwaarde voor deelname aan ‘Movember’ - een samentrekking van ‘moustache’ en ‘november’ – is echter wel dat zij hun baard afscheren, want de snor moet op een gladgeschoren gezicht staan. In het verleden verzonnen enkele heersers ook een aantal opmerkelijke redenen om hun onderdanen te dwingen hun baarden af te scheren.

Archeologen hebben aanwijzingen gevonden dat de mens al 100.000 jaar geleden begon met scheren. De oudste scheermessen – bestaande uit een scherp stuk vuursteen die men net zo lang over het gezicht moest schrapen totdat alle haren waren verdwenen – stammen echter pas uit 30.000 voor Christus. Voor die tijd kon een man alleen van zijn baard afkomen door met behulp van twee schelpen alle haren er één voor één uit te trekken, een uiterst pijnlijke en tijdrovende aangelegenheid.

Alexander de Grote

De Oude Grieken gaven er dan ook de voorkeur aan om hun gezichtsbeharing gewoon te laten staan. Zij beschouwden de baard als een symbool van kennis en wijsheid dat gekoesterd moest worden. Dit alles veranderde echter met de komst van Alexander de Grote. Hij verplichtte zijn soldaten en generaals vanuit militair oogpunt juist om er altijd een gladgeschoren gezicht op na te houden. In een één-op-één gevecht vormde een baard namelijk een groot gevaar, want een tegenstander kon er makkelijk aan trekken of aan gaan hangen om zo de strijd zo in zijn voordeel te beslissen.

Symboliek

In de eeuwen die volgden verdwenen de praktische overwegingen omtrent de baarden weer enigszins naar de achtergrond en kreeg gezichtsbeharing een steeds groter symbolisch belang. Zo mochten jonge Romeinse mannen zich niet scheren totdat zij de volwassen leeftijd hadden bereikt, waarna zij al hun gezichtshaar offerden aan de goden.

Bij de Amerikaanse geloofsgemeenschap van de Amish gaat het tegenwoordig juist andersom. Daar mag een man zich scheren totdat hij volwassen is, waarna hij de rest van zijn leven een baard moet dragen. Veruit het zwaarste was het echter voor de mannelijke leden van de oud-Germaanse Chatti stam. Zij kregen pas het recht om hun gezicht te scheren nadat zij hun eerste vijand hadden omgelegd.

Baardenbelasting

In 1535 besloot de Engelse koning Hendrik VIII de schatkist bij te vullen belasting te gaan heffen op baarden. De hoogte van de heffing was afhankelijk van de sociale status van de persoon, waarbij rijkere personen meer moesten betalen voor het behouden van hun gezichtsbeharing. Opmerkelijk genoeg bleef Hendrik VIII zelf overigens wel gewoon een baard dragen. De baardenbelasting werd dan ook al snel weer afgeschaft, maar Hendrik’s dochter Elisabeth I besloot de maatregel later in veranderde vorm opnieuw in te voeren. Onder haar bestuur moesten alle mannen met een baard van minstens 2 weken oud extra belasting betalen.

Peter de Grote

Enkele eeuwen later, in 1705, introduceerde tsaar Peter I de Grote een soortgelijke wet. Hij verplichtte alle Russische mannen om een ‘baardtoken’ te kopen, zodat zij konden bewijzen dat zij betaald hadden voor hun baard. Op de ene kant van de munt stond een Russische adelaar, op de andere kant een afbeelding van een neus en een mond met een baard en een snor.

Verder was het geheel voorzien van de teksten “De baardenbelasting is betaald” en “De baard is een overbodige last”. Peter de Grote introduceerde de maatregel vooral in een poging de Russische samenleving te moderniseren naar Westers voorbeeld. Baarden stonden namelijk symbool voor de oude Russische samenleving en de Orthodoxe Kerk.

Movember

Vandaag de dag bestaat er geen baardenbelasting meer, maar toch scheren veel mannen deze maand hun baard af. Zij doen dit in het kader van ‘Movember’, een initiatief waarbij de mannelijke deelnemers – ook wel bekend als ‘MoBros’ - een maand lang hun snor laten staan om aandacht te vragen voor prostaatkanker. Eén van de voorwaarden is dat zij wel hun baard afscheren, want de Movember snor moet op een gladgeschoren gezicht staan.