Raoul Wallenberg: redder van Hongaarse joden

De familie van de Zweedse diplomaat en oorlogsheld Raoul Wallenberg spant een rechtszaak aan tegen de Russische geheime dienst. Ze eisen inzage in Russische archieven om erachter te komen wat er gebeurd is met hun familielid. Wallenberg redde duizenden joden in Hongarije gedurende de Tweede Wereldoorlog maar verdween vervolgens na een ontmoeting met Sovjet agenten. Daarna werd nooit meer iets van de goeddoener vernomen.

Raoul Wallenberg werd in 1912 geboren in een van Zwedens meest prominente families. Zijn opa was diplomaat geweest in Japan. Ook in het leger en de bankierswereld waren de Wallenbergs vertegenwoordigd. Wallenberg was opgeleid als tekenaar en architect en studeerde enige tijd in Amerika. Daarna werkte hij onder andere in Zuid-Afrika en het Midden-Oosten voordat hij in 1936 terugkeerde naar Zweden en in de handel met midden-Europa belandde.

Reizen door Europa

Aangezien Zweden neutraal was in de Tweede Wereldoorlog kon Wallenberg vrij reizen door Europa. Omdat zijn zakenpartner Kalman Lauer steeds meer last had van de anti-Joodse maatregelen die Hongarije als bondgenoot van Duitsland invoerde, nam Wallenberg op papier de leiding van de Central European Trading Company over. Zijn reizen door Nazi-Duitsland en Frankrijk gaven hem inzicht in de werkwijze en ideologie van de Nazi’s.

Rapport over Hongaarse toestand

Hoewel de totale omvang van de Holocaust lange tijd onbekend bleef, waren de geallieerden vrij goed op de hoogte van de vervolging in Hongarije. Winston Churchill omschreef de razzia’s, transportatie en vernietiging in Auschwitz-Birkenau in een brief aan zijn secretaris in 1944 als de verschrikkelijkste misdaad uit de menselijke geschiedenis. De Verenigde Staten zochten naar aanleiding van rapporten over de situatie in Hongarije naar mogelijkheden om de joden te helpen. Het hiervoor door de VS opgerichte War Refugee Board had iemand nodig die onder diplomatieke dekking een reddingsoperatie op touw kon zetten.

Wallenberg leidt reddingsoperatie

In juni 1944 stelde de War Refugee Board Wallenberg aan om de missie te leiden. Toen hij in Hongarije aankwam waren 400.000 mensen al gedeporteerd, zo’n 2/3 van het totaal aantal joden in het land. Wallenberg maakte slim gebruik van zijn positie als diplomaat en de Zweedse neutrale status. Hij gaf talloze (nep)paspoorten uit waarmee deportatie verhinderd werd. Daarnaast huurde hij een aantal appartementenblokken die hij tot ‘neutraal’ grondgebied verklaarde, beschermd door diplomatieke immuniteit. Zweedse vlaggen en namen moesten de illusie in stand houden dat het hier om ambassadegebouwen ging. Zo’n 10.000 joden kregen hier onderdak.

Wallenberg versus Eichmann

Uiteindelijk waren er zo’n 350 mensen betrokken bij de reddingsoperaties. Wallenberg kreeg hulp van onder andere Portugese diplomaten, een Italiaanse zakenman, een Hongaarse barones en een Brits-Nederlandse spion. Adolf Eichmann, de Duitser verantwoordelijk voor de vernietiging van de joden, probeerde zonder veel succes met Duitse en Hongaarse extreemrechtse eenheden Wallenberg tegen te houden. Zeker in deze fase van de oorlog, waarin Duitsland aan de verliezende hand was, kozen veel mensen eieren voor hun geld. Sommigen lieten zich omkopen, anderen weigerden Eichmann te helpen vanwege het dreigement dat ze na de oorlog verantwoordelijk zouden worden gehouden. Op deze manier redde Wallenberg de levens van tienduizenden joden.

Russische geheime dienst

In 1945 had Raoul Wallenberg een afspraak met de Russische geheime dienst waar hij nooit van terugkeerde. De Russen hadden Hongarije inmiddels ‘bevrijd’, maar waren ondanks hun strijd tegen de Nazi’s niet automatisch bondgenoten van Duitse tegenstanders. Wellicht verdachten ze Wallenberg van banden met de Nazi’s of van spionage voor de Amerikanen. Het is tot op de dag van vandaag niet duidelijk wat er met Wallenberg gebeurd is. Verschillende bronnen spreken elkaar tegen; de Russen weigeren nog altijd de archieven te openen voor onderzoek. Wel kreeg de familie eerder al het paspoort en de notitieboekjes van Wallenberg terug.