Robbeneiland: gevangeniseiland sinds de 17e eeuw

De bekendste gevangenis van Zuid-Afrika staat op Robbeneiland, een eilandje voor de kust van Kaapstad. Vele bekende Zuid-Afrikanen, waaronder Nelson Mandela, hebben hier gevangen gezeten.

Robbeneiland is een eilandje van ongeveer vijf vierkante kilometer voor de kust van Kaapstad. Het eiland is vernoemd naar de vele zeehonden die de Nederlandse kolonisten op het eilandje tegenkwamen. Nadat Jan van Riebeeck zich in 1652 in Kaapstad vestigde werd het eiland gebruikt als gevangenis door de VOC. Robbeneiland was een goede gevangenis vanwege de sterke stromingen, scherpe rotsen en het koude water rond het eiland. Autshumato van de Khoisan-stam, in het Nederlands ‘Harry die Strandloper’, was in 1658 de eerste gevangene op Robbeneiland.

Leprakolonie

Onder Nederlands (1652-1806), en later Brits (1806-1931), gezag werd Robbeneiland een gevangenis voor politieke gevangenen. De Nederlanders sloten er onder andere inheemse leiders uit Indonesië op en de Britten gebruikten het eiland in de 19e eeuw als een gevangenis voor Afrikaanse politieke leiders. Daarnaast werd het eiland tussen 1836 en 1931 gebruikt als een leprakolonie, om leprozen te isoleren van de buitenwereld. In deze tijd leefden de gevangenen en de leprozen naast elkaar op het eiland.

Apartheid

Na de Zuid-Afrikaanse onafhankelijkheid in 1931 werd Robbeneiland in 1959 ingericht als een zwaarbeveiligde gevangenis van het Apartheidsregime. Vele bekende anti-Apartheidsstrijders hebben in de jaren tussen 1959 en 1991 op het eiland gevangen gezeten. Zo zat de latere Zuid-Afrikaanse president Nelson Mandela tussen 1964 en 1982 achttien jaar gevangen op Robbeneiland, voordat hij overgeplaatst werd naar Pollsmoor Prison. Mandela was niet de enige latere president die tijd doorbracht op Robbeneiland. Ook de voormalige presidenten Kgalema Motlanthe en Jacob Zuma zaten gevangen op het eiland. De politieke gevangenen werden op het eiland gedwongen te werken in een kalkmijn, waar velen door het felle licht en het fijne stof gezondheidsproblemen aan overhielden.

Anti-Apartheidsstrijd

Door de vele anti-Apartheidsstrijders die op Robbeneiland gevangen zaten werd het eiland een soort hoofdkwartier van de strijd tegen de Apartheid. De gevangenen wisselden denkbeelden uit, overlegden hoe het verder moest met het land en schreven een groot aantal pamfletten en boeken. Een manier om elkaar berichten toe te spelen was via het stoppen van een briefje in een tennisbal.

Voormalig president Motlanthe beschrijft zijn tijd op het eiland als volgt: “We waren een gemeenschap van mensen die uiteenliep van analfabeten tot mensen die makkelijk professors op universiteiten hadden kunnen zijn. De jaren daar waren de meest productieve uit iemands leven, we konden lezen, we lazen alles wat we in handen kregen, raakten betrokken bij het leven van mensen in de verste uithoeken van de wereld. Voor mij gaven die jaren echt betekenis aan het leven.”

Sluiting

De laatste politieke gevangenen werden in 1991 vrijgelaten van het eiland, waarna de gevangenis, na het einde van de Apartheid in 1994, in 1996 werd gesloten. Tegenwoordig staat Robbeneiland op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.

Na de sluiting van Robbeneiland werden andere Zuid-Afrikaanse gevangenissen belangrijk. Bij de explosie bij één van die gevangenissen in Johannesburg zouden minstens drie doden en vijftien gewonden gevallen zijn. De bus vervoerde in totaal 36 gevangenen toen het incident plaatsvond.