De oprichting van de VOC

Op 20 maart 1602 werd de Verenigde Oost-Indische Compagnie opgericht. De VOC bracht de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden veel geld op. Heuse handelsvloten trokken naar het oosten en de inheemse volkeren van Indië werden geconfronteerd met een staatkundige en militaristische handelsorganisatie.

Aan het einde van de 16e eeuw kregen de kooplieden uit de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden de mogelijkheid om specerijen te importeren uit Oost-Indië. Tussen 1498 en 1595 was de handel in specerijen in Oost-Indië volledig in handen van de Portugezen, dit hadden zij voor elkaar gekregen door middel van het Verdrag van Tordesillas. De Portugezen hadden zich als eerste in de regio van de Indische Oceaan gevestigd en wilden geen andere Europese mogendheid laten delen in de lucratieve handel.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Nadat Portugal zich met Spanje tot één land had gevoegd, was het voor de Nederlanders verboden om aan te leggen in de Spaanse en Portugese havens en hier de specerijen te halen. De Republiek was immers met Spanje in oorlog. Daarom werd er in de Republiek besloten om zelf maar de specerijen te gaan halen in Azië.

De eerste reizen

Vanaf 1595 ontstonden er verschillende compagnieën die gericht waren op de specerijhandel in Oost-Indië. Deze ruimte ontstond er onder andere voor de Republiek doordat de Portugezen niet langer in staat waren om Europa van voldoende specerijen te voorzien. Dit versterkte de noodzaak voor de reizen naar Oost-Indië.

Zogenaamde voorcompagnieën werden opgericht voor de reizen naar Azië. Op 2 april 1595 vertrokken de drie handelsschepen Mauritius, Hollandia en Amsterdam samen met het kleine jacht Duyfken vanuit Texel naar Azië en twee jaar later, in 1597, keerden de eerste Nederlandse schepen weer terug van hun reis. Het was geen reis zonder risico geweest, maar drie van de vier schepen en 87 van de 249 bemanningsleden hadden de reis overleefd. De opbrengst van de reis was matig, maar desondanks werd het gezien als een groot succes. De kapiteins hadden op eigen kracht een zeeroute uitgestippeld die Portugese strubbelingen omzeilde.

Johan van Oldenbarnevelt

De raadspensionaris van de Staten-Generaal, Johan van Oldenbarnevelt, zag echter dat de elkaar beconcurrerende compagnieën slecht waren voor de handel. Hij spoorde de overheid aan om ze allemaal in één compagnie te laten opgaan, die een krachtig militair en economisch wapen kon worden van de Republiek. De compagnie kon potentieel veel geld opleveren, dat weer gebruikt kon worden in de oorlog tegen de Spanjaarden.

Octrooi VOC verleend door de Staten Generaal.

In 1602 werd in Middelburg besloten om de VOC op te richten, nadat Van Oldenbarnevelt en Prins Maurits de compagnieën dwongen om samen te werken. Op 20 maart werd ze officieel leven ingeblazen en verkreeg de compagnie het monopolie over de Hollandse handel met het oosten.

De eerste naamloze vennootschap

De VOC wordt ook wel de eerste naamloze vennootschap genoemd, dat komt doordat zij als eerste bedrijf óóit aandelen uitdeelde om de handelsexpedities te bekostigen. Ook wordt de VOC gezien als de eerste multinationale onderneming, een bedrijf met meerdere vestigingen in het buitenland. De compagnie verkreeg een krachtige kapitaalstroom vanuit Antwerpse kooplieden in Amsterdam en Middelburg en staatssteun van de Staten-Generaal der Nederlanden.

De VOC groeide al snel uit tot het grootste handelsbedrijf ter wereld op dat moment. De VOC was alleenheerser van alle handel in de Aziatische wateren ten oosten van Kaap de Goede Hoop.

Politieke onderneming

Naast handelsonderneming kan de VOC ook worden beschouwd als een staatkundige organisatie. De VOC zorgde voor bestuur en rechtspraak in Zuidoost-Azië, sloot verdragen met lokale vorsten, sloeg tijdelijk zelfs haar eigen munten en had een eigen leger en vloot. De VOC bouwde een militaire structuur op om de handelsbelangen in de regio te beschermen en de bevolking tot arbeid of handel te dwingen.

De VOC werd een gevreesde macht- en oorlogsmachine. Het bouwde forten in onder andere het huidige Zuid-Afrika, Sri Lanka en India, vanuit deze plekken kon de VOC haar handelsgebieden beschermen tegen onder andere de Portugezen en de Engelse East India Company.

Einde van de VOC

Na het uitroepen van de Bataafse Republiek werd de VOC, ondertussen machtssymbool van het ancien regime, in 1795 genationaliseerd. De financieel ongezonde VOC had inmiddels een schuld van zo´n 120 miljoen gulden opgebouwd die werd overgenomen door de staat. Vier jaar later verliep het laatste octrooi van de VOC en vervielen al haar bezitten in de handen van de overheid.

Sinds 2003 staan de Archieven van de Verenigde Oost-Indische Compagnie op de Werelderfgoedlijst voor documenten van UNESCO. Het archief wordt met zo´n 25 miljoen pagina´s gezien als het grootste en meest indrukwekkende archief van alle vroegmoderne Europese handelsbedrijven die actief waren in Azië.