Sede Vacante en de verkiezing van de nieuwe paus

Volgens bronnen binnen het Vaticaan overweegt paus Benedictus XVI om nog voor zijn aftreden de conclaafwetten aan te passen. Daarin is namelijk vastgelegd dat de verkiezing van de nieuwe paus pas mag beginnen als er minimaal vijftien dagen sprake is geweest van een ‘sede vacante’, een lege stoel. Net als vele andere conclaafwetten stamt ook deze bepaling uit de tumultueuze 13e eeuw, toen pauselijke verkiezingen soms jaren duurden.

In de vroege eeuwen van het pausdom bestonden er nog geen vaste regels rondom de verkiezing van de kerkelijk leider. Soms koos een paus al tijdens zijn pontificaat een opvolger uit, in andere gevallen werd de nieuwe paus aangesteld op voordracht van een seculiere heerser. Meerdere malen leidde deze losse benoemingsstructuur tot chaotische situaties, met de benoeming van meerdere pausen en tegenpausen als gevolg. In 1059 vaardigde Paus Nicolaas II daarom het decreet In Nomine Domini uit, waarin hij vast liet leggen dat de verkiezing van de nieuwe paus voortaan in handen was van het College van Kardinalen.

Ruzie tussen kardinalen

Dat dit het probleem echter ook niet helemaal oploste bleek wel in 1268, na de dood van de Franse paus Clemens IV. Het merendeel van het College van Kardinalen koos toen opnieuw voor een Franse paus, maar deze benoeming werd geblokkeerd door een groep Italiaanse kardinalen. Het conflict liep zo hoog op dat de geestelijken op een gegeven moment nog maar zelden bijeen kwamen, waarop de lokale magistraten van Viterbo maar besloten zelf maatregelen te nemen. Ze lieten de kardinalen opsluiten in het pauselijke paleis en zetten hen op een rantsoen van enkel brood en water.

Langste verkiezing

Toen dit na enkele maanden nog steeds niet het gewenste effect opleverde, ging men zelfs nog iets verder. Volgens de overlevering haalden de inwoners van Viterbo het dak van het pauselijke paleis, om dan maar op die manier de verkiezing te bespoedigen. Dit bleek uiteindelijk wel te werken, want op 1 september 1271 werd Gregorius X uiteindelijk benoemd tot de nieuwe paus. Het langste conclaaf uit de geschiedenis had daarmee bijna drie jaar geduurd en eindigde met drie kardinalen minder dan dat het begonnen was, want die waren in de tussentijd overleden.

Gregorius X

In een poging dit soort lange verkiezingen bij zijn eigen opvolging te voorkomen besloot Gregorius X in 1274 tot de uitvaardiging van de bul Ubi Periculum, waarin strenge regels voor het conclaaf werden vastgelegd. Zo moesten de kardinalen vanaf dat moment tijdens de verkiezingen altijd in volledige afzondering opgesloten worden. Het enige contact met de buitenwereld was de aflevering van het voedsel, dat gebeurde via een klein doorgeefluikje in het paleis. Mocht het conclaaf bovendien te lang duren dan kregen de kardinalen gewoon wat minder te eten. Na drie dagen hadden ze nog maar recht op één maaltijd per dag en vanaf de negende dag gingen ze volledig op water en brood.

Conclaafwetten

De harde maatregelen van Gregorius hadden meteen effect. De verkiezingen van de twee volgende pausen, Innocentius V en Adrianus V, waren respectievelijk in één en negen dagen gedaan. Na verloop van tijd werden de regels echter wat minder streng gehandhaafd. Zo maakten latere pausen, die voor hun pontificaat vaak ook kardinaal waren geweest, al snel weer een einde te maken aan de beperkte rantsoenering na de derde en de negende dag.

Paus Benedicus XVI is nu ook van plan een wijziging aan te brengen in de conclaafwetten. Met name de bepaling dat er sprake moet zijn van vijftien dagen ‘sede vacante’ lijkt bij de komende pauselijke verkiezingen namelijk relatief overbodig. De regel werd in de middeleeuwen ingesteld om te garanderen dat alle kardinalen genoeg tijd hadden om naar Rome af te reizen na het onverwachtse overlijden van een paus, maar daar is in dit geval geen sprake van.