Sigmund Freud: Grondlegger van de psychoanalyse

“Een man die het onbetwiste lievelingetje van zijn moeder is geweest, houdt zijn leven het gevoel een overwinnaar te zijn.” In veel van zijn behandelingen richtte Sigmund Freud zich op de onbewuste jeugdherinneringen van zijn patiënt en de rol die diens ouders hierin speelden. Met zijn unieke theorieën als het Oedipus Complex stond hij dan ook aan de basis van een belangrijke nieuwe behandelmethode: de psychoanalyse.

Sigismund Schlomo Freud werd geboren op 6 mei 1856 in het Oostenrijkse dorpje Pribor, vandaag de dag gelegen in Tsjechië. Zijn ouders waren de veertigjarige wolhandelaar Jacob Freud en diens derde vrouw, de twintigjarige Amalia Freud-Nathansohn. Naast twee halfbroers uit de eerdere huwelijken van zijn vader kreeg Sigmund uiteindelijk ook nog zeven jongere broers en zussen. Toch werd hij voorgetrokken door Jacob en Amalia en stopten zij het meeste geld in zijn opleiding, aangezien zij Sigmund als hun meest veelbelovende nageslacht beschouwden.

Palingachtigen

Het vermoeden van zijn ouders bleek terecht, want in 1873 studeerde Sigmund cum laude af aan zijn middelbare school. Nog datzelfde jaar schreef Freud zich in aan de universiteit van Wenen, waar hij lessen volgde in de filosofie, fysiologie en zoölogie. Als onderdeel van deze laatste studierichting liep hij stage bij het onderzoekscentrum van de Duitse zoöloog Carl Klaus. Hier hield Freud zich ruim vier weken bezig met het ontleden van honderden palingen in een tevergeefse zoektocht naar de voortplantingsorganen van het dier. In 1881 promoveerde Freud uiteindelijk op zijn studie ‘Über das Rückenmark niederer Fischarten’ (over het ruggenmerg van lagere vissoorten).

Hypnose

Na zijn afstuderen besloot Freud zich verder te verdiepen in de psychologie. Zo liep hij in 1885 een tijd lang stage bij de Franse neuroloog Jean Martin-Charcot, die gebruik maakte van hypnose om patiënten met hysterie te behandelen. Freud was onder de indruk van Charcot’s resultaten, en besloot de methode over te nemen toen hij in 1886 zijn eigen kliniek begon. Na verloop van tijd veranderde er echter iets in zijn aanpak. Freud liet de hypnose steeds vaker achterwege en probeerde in plaats daarvan de mensen gewoon aan te moedigen hun gevoelens te uiten. Het betekende de geboorte van een nieuwe vorm van medische behandeling: de ‘psychoanalyse’.

Seksuele theorieën

Op basis van zijn ervaringen in zijn privékliniek ontwikkelde Freud ook een aantal eigen theorieën, waaronder de ‘seductie theorie’. Deze stelde dat men alleen last kon krijgen van hysterie of een neurose als men in zijn of haar jeugd misbruikt was. Later zwakte hij deze theorie af door te stellen dat neuroses veroorzaakt werden door onderdrukte seksuele gedachten en fantasieën uit de jeugd, ongeacht of deze gebaseerd waren op werkelijke gebeurtenissen.

Oedipus Complex

Dit resulteerde uiteindelijk in de vorming van het Oedipus Complex, Freud’s theorie dat ieder jong kind in zijn of haar fallische fase (tussen 3 en 6 jaar oud) onbewust seks wil hebben met zijn/haar moeder, en daardoor zijn/haar vader als rivaal gaat zien en deze om het leven wil brengen. Volgens Freud vormt het overkomen van deze fase een belangrijke ontwikkeling in de seksuele ontwikkeling van de mens. Meisjes doen dit door middel van ‘penisnijd’ (de realisatie en acceptatie van het feit dat ze geen penis hebben), jongens door ‘castratie angst’ (de angst dat vader, de rivaal, hen zal castreren). Als iemand deze onbewuste ontwikkeling niet goed doorstaat, krijgt hij/zij op latere leeftijd last van psychologische problemen, zo stelde Freud.

Traumdeutung

In 1899 publiceerde Freud de eerste versie van zijn theorieën over de pscyhoanalyse en het onderbewustzijn in ‘De Droomduiding’. Aanvankelijk bleek er echter nog maar weinig interesse voor zijn werk; Freud verdiende in de eerste jaren slechts 209 dollar met de publicatie van het boek. Toch zette hij door en verzamelde hij vanaf 1902 iedere woensdagavond een aantal vakgenoten om zich heen om zijn bevindingen te bespreken. Deze groep kwam bekend te staan als de ‘Weense Psychoanalytische Gemeenschap’ en vormde de grondslag voor de in 1910 door Freud opgerichte ‘International Psychoanalytical Association’ (IPA).

Gezondheid

Door de oprichting van de IPA kwam er steeds meer aandacht voor de psychoanalyse en de theorieën van Freud. Tevens stelde de oprichting van deze stichting hem in staat ‘zijn’ vakgebied na verloop van tijd iets meer los te laten. Dit kwam goed uit, want vanaf de jaren ’20 kreeg Freud steeds meer last van gezondheidsproblemen. Zo kreeg hij in 1922 de diagnose mondkanker, een gevolg van het feit dat hij al sinds zijn vierentwintigste levensjaar een verstokte roker was. In de vijftien jaar die volgden zou Freud vervolgens maar liefst 33 keer onder het mes moeten.

Gestapo

Na de Duitse annexatie van Oostenrijk in 1939 besloot Freud Wenen te ontvluchten. Bij het verlaten van zijn huis moest hij van de Gestapo een verklaring ondertekenen dat hij goed behandeld was. Freud voldeed aan dit verzoek met de zin ‘Ik kan iedereen de Gestapo aanbevelen’. Hij besloot uit te wijken naar Londen, waar hij op 23 september 1939 zijn laatste adem uitblies. Sigmund Freud liet bij zijn dood vijf kinderen na uit zijn huwelijk van 1886 met Martha Bernays (1861-1951). Onder hen de psychologe Anna Freud, de architect Ernst August Freud en zijn oudste zoon Jean-Martin Freud, vernoemd naar zijn grote leermeester Jean-Martin Charcot.