Slag bij Gaugamela: legendarische overwinning van Alexander de Grote

Alexander de Grote staat bekend als één van de grootste veldheren aller tijden. Deze reputatie verdiende hij door een enorm rijk te stichten, dat zich uitstrekte van Griekenland tot India. Met zijn overwinning in de Slag bij Gaugamela in 331 voor Christus versloeg hij de Perzische koning Darius III, waarna Alexander het Perzische Rijk onderwierp.

Alexander de Grote werd in 336 voor Christus na de moord op zijn vader, koning Philippus II, op twintigjarige leeftijd koning van Macedonië. Hij bewees zich snel als een bekwaam veldheer door de Griekse stadstaten aan het Macedonische gezag te onderwerpen. Alexander trok in 334 voor Christus het Perzische Rijk binnen, waarna hij in de Slag bij Issus, in het zuiden van Turkije, een grote overwinning behaalde op Darius III. Na Alexanders verovering van de oostkust van de Middellandse Zee en Egypte troffen beide koningen elkaar in 331 voor Christus opnieuw. Dit maal op de vlakte van Gaugamela, in het noorden van Irak.

Numerieke meerderheid

Net als in de Slag bij Issus had Darius III een numerieke meerderheid over de troepen van Alexander de Grote. Schattingen lopen uiteen, waarbij sommige antieke Griekse bronnen beweren dat Darius een half miljoen soldaten tot zijn beschikking had, maar waarschijnlijk bestond het leger van Darius III uit zo’n 100.000 man, waarvan 40.000 cavalerie, 200 strijdwagens en 15 strijdolifanten. Alexanders leger was veel kleiner, maar hij liet zich hierdoor niet intimideren. Een vredesvoorstel van Darius om Alexander de helft van het Perzische Rijk te geven werd door de Macedonische koning hooghartig afgewezen. Alexander had zo’n 47.000 troepen tot zijn beschikking, waarvan 7.000 cavalerie.

Aanloop naar Gaugamela

Door Darius’ keuze voor de vlakte bij Gaugamela raakten de Perzen het verrassingselement kwijt. De Macedoniërs bivakkeerden daar al een paar dagen in de buurt en konden Darius’ voorbereidingen in de gaten houden. De Perzen probeerden het slagveld naar hun hand te zetten; Darius liet het terrein vlak maken en een aantal bomen weghalen, zodat zijn strijdwagens vrij spel hadden. Alexander hechtte meer waarde aan rust en een goede voorbereiding. Hij hield uitgebreide vergaderingen met zijn generaals over de te volgen tactiek en liet zijn troepen weer op kracht komen na de lange marsen vanuit Griekenland. Op 30 september 331 voor Christus leidde hij zijn leger richting de Perzen, maar hij liet op vijf kilometer afstand van het slagveld halt houden voor nog een dag rust en verkenning. De Perzen verwachtten een verrassingsaanval en bleven de hele nacht wakker, terwijl Alexanders soldaten hun laatste mogelijkheid tot rust pakten.

Eerste aanval

In de vroege ochtend van 1 oktober viel Alexander aan. Hij verdeelde zijn leger in tweeën en gaf het bevel over de linkervleugel aan één van zijn generaals, Parmenion. Alexander stelde zijn troepen iets aan de linkerkant van het Perzische centrum op, waar Darius zich omringd door zijn lijfwacht bevond. Hierdoor werd de Macedonische rechtervleugel iets korter dan de Perzische linie, een truc om de Perzische cavalerie in de strijd te lokken. Na enkele kleinere schermutselingen lukte dit, waarna de hele Perzische linkervleugel zich in de strijd stortte om de Macedonische rechterflank te omsingelen. De Perzische cavalerie werd echter opgevangen door een falanx, een gesloten opstelling, van zwaarbewapende hoplieten en teruggedreven.

Wig

Dit was precies volgens Alexanders plan. Zijn infanteristen vingen de Perzische strijdwagens op door rustig aan de kant te stappen en speerwerpers af te laten rekenen met de paarden en de menners. Alexander vormde daarna zijn cavalerie en een regiment hoplieten in een wigvorm en stortte zich in een gat in het Perzische centrum, dat was gevallen door de Perzische aanval op de Macedonische rechterflank. Darius zag door het stof van het slagveld Alexanders cavalerie in een perfecte formatie op zich afkomen, waarna hij in paniek raakte. In eerste instantie hoopte Darius dat zijn lijfwacht en 3.000 infanteristen die in zijn buurt opgesteld stonden Alexanders aanval zouden opvangen, maar de Macedoniërs braken al snel door deze troepen heen richting de Perzische koning.

Darius’ vlucht

Door de kracht van de Macedonische aanval zag Darius geen andere uitweg meer dan te vluchten. Net als tijdens de Slag bij Issus draaide de Perzische koning zijn paard om en galoppeerde op grote snelheid weg, waarna een groot deel van zijn leger volgde. Alexander zag zich nu genoodzaakt te kiezen tussen de achtervolging van Darius, of het redden van zijn linkerflank. Parmenion was namelijk van drie kanten omsingeld door de Perzische cavalerie en zijn troepen stonden op instorten. Alexander koos ervoor om zijn leger te behouden, waarna Darius ontkwam.

Nasleep van de slag bij Gaugamela

De Slag bij Gaugamela betekende het einde van het Perzische Rijk, dat 214 jaar daarvoor gesticht was door Cyrus de Grote. Alexander trok naar Babylon, waar hij het nieuws kreeg dat Darius III was vermoord door Bessas, één van de Perzische onderbevelhebbers. Darius verloor in de Slag bij Gaugamela zo’n 40.000 man, terwijl Alexanders verliezen met ongeveer 1.000 man relatief klein bleven. Alexander de Grote overleed acht jaar na de Slag bij Gaugamela, waarna zijn enorme rijk werd verdeeld onder zijn Diadochen, generaals.

Afbeelding

• De Slag bij Gaugamela. Een schilderij door Jan Brueghel de Oude uit 1602, via Wikimedia Commons